Η χρονιά 1976 θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η χρονιά της αβεβαιότητας. Διανύουμε ακόμη την πρόωρη περίοδο της μεταπολίτευσης με υπαρκτό ακόμη το φόβο των “σταγονιδίων της χούντας” και χρειάζεται ακόμη χρόνος για την εδραίωση της αυτοπεποίθησης, πέρα από τη συνταγματική καθιέρωση της Δημοκρατίας, κάτω από την συνεχή ανακύκλωση των ενοχών των πολιτικών. Η κυβέρνηση από τη μια πλευρά έχει στραφεί στις προσπάθειες για την ένταξη στην ΕΟΚ, η αντιπολίτευση από την άλλη πλευρά ζητά Δημοψήφισμα για την ένταξη, υψώνοντας το σύνθημα “ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο”. Επικρατεί ένας δικαιολογημένος, απέραντος αντιαμερικανισμός ο οποίος όμως καθ’ υπερβολήν οδηγεί σε ένα δυσνόητο αντιευρωπαϊσμό όπου ευτυχώς λειτουργεί μόνο για εσωτερική κατανάλωση.
Στα αρνητικά της περιόδου καταγράφεται η εμφάνιση της τρομοκρατίας με τον μανδύα της 17 Νοέμβρη, οπού δημιουργεί νέους φόβους και ανησυχίες και στα θετικά η καθιέρωση της Δημοτικής σαν επίσημη γλώσσα στο Δημοτικό, στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Η χώρα μας πήρε επιτέλους πίσω τη γλώσσα της, αυτή που μιλά καθημερινά, τη γλώσσα της ποίησης, της λογοτεχνίας, της ύπαρξης της. Στο μουσικό πεδίο, η Πλάκα συνεχίζει να κρατά τα σκήπτρα του πολιτισμού και της διασκέδασης παρ’ όλου που έχει εισβάλει βίαια το πολιτικό τραγούδι, σε μια όμως υπερδοσολογία όπου δύσκολα ελέγχεται η ποιότητα, με αποτέλεσμα να υπάρχει πολύ παραφασάδα και πολλά ξέφτια. Στην Πλάκα ο Κώστας Χατζής συνεχίζει να είναι ο βασιλιάς της στο λιτό παλατάκι του στον Σκορπιό στην οδό Κυδαθηναίων.
Γιατί ο “γύφτος” δεν θέλησε σε καμιά στιγμή να εκμεταλλευτεί εμπορικά τη μόδα του μεταπολιτευτικού κλίματος, που κατέληγε πολλές φορές σε υπερβολές και φαιδρότητες. Όπου οι μισοί Έλληνες δήλωναν αντιστασιακοί χωρίς καν να ξέρουν τι έγινε στη Νομική σχολή το Φεβρουάριο του '73, πού βρίσκεται η Μπουμπουλίνας και τι έγινε στο Πολυτεχνείο.
Ο Κώστας Χατζής κράτησε την ίδια ακριβώς μουσική στάση της κοινωνικής και ανθρωπιστικής μπαλάντας. Είχε καθαρή ματιά, είχε μπέσα και εντιμότητα απέναντι στο κοινό του. Είχε ευαισθησία, διεισδυτικότητα στο κόσμο, ένα μυστήριο ανεξερεύνητο και πολλά άλλα στοιχειά που χτίζουν και στεριώνουν ένα μύθο. Δεν είναι τυχαίο ότι από το 1961 και τη πρώτη του εμφάνιση στη Πλακιώτικη μπουάτ Τιπούκειτος διαμόρφωσε το δικό του πιστό κοινό και τον εμπιστεύθηκαν συνθέτες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μίμης Πλέσσας, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Σταύρος Ξαρχάκος και ο Χρήστος Λεοντής.
Παρ’ όλο που λειτουργούσε ένας υποδόριος ρατσισμός, αλλά απόλυτα υπαρκτός, λόγω της καταγωγής του, ήταν αρκετός για να τον φορτίσει με μια διακριτική αγοραφοβία και διστακτικότητα όπου ορισμένες στιγμές έμοιαζε σαν ένα φοβισμένο αγρίμι.
Και ξαφνικά μια Κυριακή της άνοιξης του 1976 στις 28 του Μάρτη, συμβαίνει ένα γεγονός που έμελλε να μείνει στη μουσική ιστορία του τόπου, ίσως από τα πιο σημαντικά.
Ο Κώστας Χατζής και η Μαρινέλλα θα συναντηθούν μαζί στον Σκορπιό στη Πλάκα για μια και μοναδική εμφάνιση. Η είδηση εκπλήσσει τον κόσμο, τον γεμίζει απορία, περιέργεια, δισταγμό και ανυπομονησία. Ο Χατζής και η Μαρινέλλα δεν είχαν τίποτα κοινό μεταξύ τους. Δυο διαφορετικοί κόσμοι, σε ρεπερτόριο, σε προσωπικότητα, σε ύφος, σε φιλοσοφία, σε κοινό. Η Μαρινέλλα αφήνει την γκλαμουριά των κέντρων της παραλίας ΝΕΡΑΙΔΑ, STORK, με τα λαμέ, τα φώτα και τα λουλούδια και ανηφορίζει στη Πλάκα να συναντήσει τον “τσιγγάνο” με τη καθαρή ματιά, τη μεγάλη καρδιά και το μοναδικό και αμίμητο ύφος. Ο Καζαντζίδης μέσα σε μια πρόταση προσδιόρισε τη καλλιτεχνική φυσιογνωμία του Χατζή, λέγοντας ότι “τον Xατζή δεν μπορείς να τον πολεμήσεις με τη φωνή γιατί θα σε νικήσει με τα αλλά στοιχεία που διαθέτει”.
Είμαι από τους λίγους τυχερούς που βρέθηκε εκείνο το μοναδικό βράδυ στο Σκορπιό, εκεί που έμελλε να προσδιορισθεί η έννοια της ευαισθησίας στη μουσική, στον στίχο, στην ερμηνεία, στο ύφος, στην εντιμότητα και στη καθαρότητα.
Είχα ήδη παρακολουθήσει ζωντανά την ηχογράφηση του “ΟΥΑΙ” το 1973 και το “Γιό της άνοιξης” το 1975 αλλά εδώ υπήρχε το στοιχείο της περιέργειας της συνύπαρξης Χατζή – Μαρινέλλας και η έκπληξη του απροόπτου. Η παράσταση άρχιζε περίπου στις 9 το βράδυ, οι ουρές έξω από τον Σκορπιό άρχισαν να διαμορφώνονται από τις 6 το απόγευμα. Στο Σκορπιό δεν υφίστατο η διαδικασία του κλεισίματος τραπεζιού, το “ρεζερβέ”. Ήταν έξω από τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του Χατζή η τηλεφωνική κράτηση τραπεζιού. Όποιος προλάβαινε ήταν τυχερός. Ο κόσμος μίλαγε μεταξύ τους, σχολίαζε, ανυπομονούσε αλλά ταυτόχρονα χάζευε το τεράστιο VAN που φιλοξενούσε το κινητό στούντιο της Andiolab με ηχολήπτη τον Γιάννη Σμυρναίο που θα ηχογραφούσαν τη παράσταση για να εκδώσουν αργότερα το δίσκο.
Όταν άνοιξαν οι πόρτες και μπήκαμε μέσα, παρ’ όλο που ο χώρος μας ήταν γνώριμος και πολύ οικείος, μέσα μου λειτούργησε κάτι σαν διαίσθηση σαν από ένστικτο ότι κάτι σημαντικό και ιδιαίτερο θα συνέβαινε απόψε, ίσως κάτι το πρωτόγνωρο. Όταν έσβησαν τα φώτα και με την εμφάνιση του Χατζή με την κιθάρα του από τον διάδρομο και το πρώτο χειροκρότημα, μόλις κάθεται στη καρέκλα επικρατεί η γνωστή και απόλυτη εκκωφαντική σιωπή του κόσμου, μια σιωπή που χωρίς να την επιβάλει λεκτικά, επιβάλλεται απόλυτα και είναι ο μόνος Έλληνας καλλιτέχνης που το έχει πετύχει σαν έκφραση απόλυτου σεβασμού της στη προσωπικότητα του. Μια απόλυτη σιωπή σαν μυσταγωγία, που σπάει με το “καλησπέρα” και με τα πρώτα του κιθαριστικά αρπίσματα έχεις την αίσθηση ότι σου ανοίγει ένα μονοπάτι που οδηγεί σ’ έναν άλλο κόσμο διαφορετικό, όπου καταλαβαίνεις την αγιότητα των αισθήσεων. «Σε διεισδύει» στον λαβύρινθο του ενστίκτου το οποίο κυριεύει τον άνθρωπο στιγματίζοντας τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής του.
Μετά από το πρώτο μέρος του Χατζή ανεβαίνει πλάι του η Μαρινέλλα φανερά τρακαρισμένη, διστακτική, αμήχανη, καθ’ όλα φυσιολογικό γιατί βρίσκεται μπροστά σ’ ένα άγνωστο γι’ αυτήν κοινό, ένα κοινό ψαγμένο, ποιοτικό και απαιτητικό, εντελώς διαφορετικό από το κοινό που τραγουδούσε μέχρι τώρα, με την επηρμένη αστικότατα και ελαφρότητα. Ο “τσιγγάνος” όμως δίπλα της είναι μεγάλη καρδιά, την αγκαλιάζει τρυφερά με το βλέμμα του και το χαμόγελο του, σαν να της λέει “είμαι δίπλα σου, είμαι εγώ, είσαι εσύ, ήμαστε εμείς είναι όλοι αυτοί κάτω που μας βλέπουν και μας ακούν, είμαστε όλοι ένας, πάμε λοιπόν”.
H Μαρινέλλα αυτό ζήταγε για να απογειωθεί, να ξεδιπλώσει το τεράστιο ταλέντο της, τη προσωπικότητα της και τελικά να πραγματοποιήσει τη μεγαλύτερη και ανεπανάληπτη στιγμή της καριέρας της. Ούτε είναι τυχαίο νομίζω ότι από εκείνη τη βραδιά του ΡΕΣΙΤΑΛ η καριέρα της μετασχηματίστηκε και συχνά πορεύτηκε σ’ ένα δρόμο, πιο ψαγμένο και περισσότερο επιλεκτικό. Στο τελευταίο μέρος της παράστασης με το κρεσέντο και την κορύφωση της παράστασης με το “Φοβάμαι” και το “Τρελός ή παλικάρι”, γνωρίζουν την αποθέωση και την απογείωση από τον κόσμο που παραληρεί.
Η παράσταση ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε σε τριπλό δίσκο που πούλησε 500.000 αντίτυπα, γεγονός πρωτόγνωρο που τον καθιέρωσε στους 10 εμπορικότερους δίσκους όλων των εποχών ενώ δικαίως θεωρείται και ως ένας από τους σημαντικότερους της ελληνικής δισκογραφίας.
Για την ιστορία θα πρέπει να αναφέρουμε τους συντελεστές εκείνης της ανεπανάληπτης παράστασης.
Στ. Πρωτόπαπας (φλάουτο) Μ. Αλεξίου (πιάνο), Α. Καραντώνης (φλάουτο, κλαρίνο, σαξόφωνο), Στ. Λαζάρου (ηλ. κιθάρα), Στ. Μαγκάφας (12 χόρδη κιθάρα), Στ. Λαούδης (μπάσο), Γ. Λιβέρης (ντράμς), Μ. Μαύρος (κρουστά), Δ. Τουφεζιάδης (τσέλο) και R. Favilli (μέλλοτρον-synthi).
Διευθ. Ορχήστρας: Κώστας Κλάββας
Επιμέλεια παραγωγής: Θ. Παπαθεοδώρου
Ηχολήπτης: Γιάννης Σμυρναίος
Το Ρεσιτάλ άφησε το στίγμα της ευαισθησίας και της ποιότητας από μια Ελλάδα όχι πολύ μακρινή μα οπωσδήποτε εντελώς διαφορετική και όμορφη, σε σύγκριση με τη σημερινή που φαντάζει αγνώριστη. Τι κρίμα να μην υπάρχει οπτικό υλικό από εκείνη την παράσταση! Σκέφτομαι όμως ότι έτσι μπορεί να είναι καλυτέρα γιατί οι μύθοι για να διατηρηθούν και να γιγαντώνονται χρειάζονται μια δόση μυστηρίου, αγνώστου, αντίφασης, απροόπτου και ίσως και κάποιας υπερβολής για να διαχρονίζονται μέσα στα υπόγεια του μυαλού και της ιστορίας.
