Στον ουρανό χορεύουνε
στον Άδη κάνουν γάμο
και βγήκαν και καλούσανε
όλους του πικραμένους.
Χριστέ να με καλούσανε…
Το παράπονο του αντρειωμένου λυράρη απ' τ' Ανώγεια ανατάραξε τον Ψηλορείτη. Και ο Θεός, ακούγοντας την παράκλησή του, έβαλε σημάδι κι έριξε τη σαΐτα του. Από τότε πέρασαν 36 χρόνια. Όμως ο μύθος του παλικαριού με την στεντόρεια κι αισθαντική φωνή και την καθαρή ματιά δεν έπαψε ούτε στιγμή να φουντώνει και να θεριεύει στην καρδιά και την συνείδηση του κόσμου. Ίσα-ίσα μέρα με τη μέρα, κι ενώ ο χρόνος κρυσταλλώνει τις σκέψεις και την κρίσεις, ο Κρητίκαρος τραγουδιστής ολοένα και απλώνει πιο πλατειά τις ρίζες και τα χνάρια του, κάνοντάς μας να μελαγχολούμε για την «ζωντανή» απουσία του.
Ο Νίκος Ξυλούρης αποτελεί σπάνια και ίσως ανεπανάληπτη περίπτωση στα μουσικά δρώμενα του τόπου. Είναι ίσως ο μόνος ερμηνευτής που ενώ ξεκίνησε την πορεία του και αναδείχτηκε ως πρωταγωνιστής στο χώρο του καθαρά παραδοσιακού τραγουδιού, κατάφερε να διαφοροποιηθεί από τους άλλους ομότεχνούς του, περνώντας σε λόγιες συνεργασίες και έντεχνες διαδρομές που έδρεψαν δάφνες καθολικής αναγνώρισης και αποδοχής. Παράλληλα ανακίνησε και διεύρυνε το ενδιαφέρον του κόσμου για το Κρητικό τραγούδι, το οποίο ανέκαθεν λειτουργούσε δυναμικά σαν ζωντανός πυρήνας, αλλά αναμφίβολα με την παρουσία του Νίκου Ξυλούρη αναβαθμίστηκε. Και να φανταστεί κανείς ότι οι «προκάτοχοί» του, ήταν –από κάθε άποψη– αληθινά μεγαθήρια: Σκορδαλός, Φουσταλιέρης, Μπαξεβάνης, Μουντάκης κ.α. Κι όμως ο μαθητής κατάφερε με σοβαρότητα να προεκτείνει και να διευρύνει το έργο τους. Και αν στις μέρες μας το Κρητικό ιδίωμα, μέσα στο ευρύτερο έθνικ άκουσμα της Μεσογείου, εδραιώνεται στη παγκόσμια μουσική σκηνή αυτό οφείλεται σε ένα βαθμό στη φωνή και την προσωπικότητα του Αρχάγγελου της Κρήτης, που άνοιξε δρόμους δύσβατους και στράτες απόμερες, πάνω στις οποίες βαδίζουν σήμερα οι νεότεροι εκπρόσωποί του.
Ο Νίκος Ξυλούρης ξεχώρισε για τη συνεπή καλλιτεχνική του στάση, ταγμένος στο καλό τραγούδι, αλλά και για τον χαρακτήρα του. Θαυμάστηκε σαν άνθρωπος και παλικάρι και από τον απλό κόσμο, όταν το έβλεπαν να τραγουδά στο «Μεγάλο Τσίρκο» του ντουνιά και της ζήσης, απ’ τις μπουάτ της Πλάκας μέχρι και Πολυτεχνείο σε δύσκολους καιρούς, αλλά και τους συναδέλφους του.
Είναι χαρακτηριστικές και αποκαλυπτικές οι δηλώσεις ορισμένων ξεχωριστών στο «αντίο» τους…
Η επίσης Αθάνατη Βίκυ Μοσχολιού: «Πιστεύω ότι με την ιδιαιτερότητα της φωνής του και με τα τραγούδια που έλεγε εκπροσωπούσε όχι μόνο την Κρήτη αλλά όλη την Ελλάδα. Πάντοτε θα τον θυμάμαι με αγάπη και θα έπρεπε να ακούγεται περισσότερο από τα ΜΜΕ γιατί η φωνή του είναι φως μέσα στο σκοτάδι, σ’ αυτό που δυστυχώς σήμερα έχει βυθιστεί το ελληνικό τραγούδι…».
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος μέσα από παλαιότερη συνέντευξή του, είχε φωτίσει την ανθρώπινη πλευρά και την ηθική ακεραιότητα του Ξυλούρη: «Όταν τον γνώρισα, το καλοκαίρι του 1970, η ζωή μου άλλαξε. Ερχόταν αρχαγγελικός, αγνός, αθώος, από την χώρα του μύθου. Περνούσε μέσα από τις σκονισμένες ιδέες μας, μέσα από την λασπωμένη διανόησή μας κι ένοιωθες πως περνούσε ένα αεράκι παραδείσιο. Ερχόταν από τις πανηγύρεις της Κρητικής παράδοσης, ως ένας άγγελος μαντατοφόρος ενός άλλου τρόπου ζωής. Πριν από λυράρης, πρίν από τραγουδιστής ήταν ένας αυθεντικός άνθρωπος... Ο Ξυλούρης παγιδεύτηκε στην απάνθρωπη Αθήνα, αφέθηκε αθώος στα πλεμάτια της κοινωνίας του θεάματος και πικράθηκε πολύ. Δεν ήταν πλασμένος για τα υπόγεια, τα μπουντρούμια, τον τεχνητό φωτισμό, τους προβολείς, τις δημόσιες σχέσεις, τα πριμ, τα συμβόλαια, τις υποσχετικές, τις μεταγραφικές συνομωσίες. Χάθηκε μέσα στο λαβύρινθο των σκοπιμοτήτων. Τον εκμεταλλεύτηκαν άγρια, τον πρόδωσαν οικτρά. Βρήκαν την βαθιά φλέβα του σπάνιου μεταλλεύματος και προσπάθησαν να την εξαντλήσουν, να την δαπανήσουν, να την κόψουν σε χιλιάδες νομίσματα και να την πουλήσουν στους σαράφηδες της πιάτσας. Ο Νίκος δεν άντεξε στην αποπνικτική ατμόσφαιρα. Λύγισε και μας έφυγε νωρίς, αφήνοντάς μας απαρηγόρητους και μαζί ενόχους...».
Ο Κώστας Καζάκος συμπληρώνει σε συνέντευξή του στην Άννα Θεμελή: «Του έλειπε αφόρητα, καθημερινά ο Ψηλορείτης του. Τον Νίκο τον έφαγε η Αθήνα. Δεν του πήγαινε το κλίμα εδώ. Τα μαγαζιά, το σινάφι, οι απατεωνιές, οι μπαμπεσιές. Ήταν σαν μετανάστης και νομίζω ότι γι’ αυτό το λόγο αρρώστησε. Πάντα έκανε δύσκολα πράγματα σαν να ήταν αυτονόητα. Έτσι μπήκε μέσα στο Πολυτεχνείο και τραγούδησε. Χωρίς να το σκεφτεί. Μερικές φορές έλεγε πράγματα που σου φαινόταν ότι ήταν από άλλο πλανήτη. Ναι ήταν από άλλο πλανήτη, σαν να μας έπεσε κατά λάθος. Μας πήγαινε πολύ, γι’ αυτό και δεν άντεξε για πολύ ανάμεσά μας».
Ο Nίκος Ξυλούρης έφυγε από την ζωή στις 8 Φεβρουαρίου του 1980, στις 4 το πρωί, σε ηλικία 44 χρόνων. Ο χαμός του βύθισε σε θλίψη όλη τη χώρα. Ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος και ερμηνευτής, είχε ριζώσει βαθιά στις καρδιές του κόσμου. Η ξεχωριστή φωνή του -που μύριζε ύπαιθρο και ξερολιθιά, αλλά ταυτόχρονα έκρυβε στα πατήματα και τις αναπνοές της τα αρώματα της ποίησης του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου…- τα μεγάλα τραγούδια του, οι αγώνες του για δημοκρατία τον είχαν ήδη καταξιώσει στο Πάνθεον των αξέχαστων...
Ιντα ‘χετε γύρου - γυρού κι είναι βαριά η καρδιά σας
δεν τρώτε και δεν πίνετε και δεν χαροκοπάτε
πρίν νά ‘ρθει ο χάρος να μας βρεί να μας εδιαγουμίσει
να διαγουμίσει τσι γεννιές και να διαλέξει τσ’ άνδρες...
*Στην κυρία Ουρανία
στον Άδη κάνουν γάμο
και βγήκαν και καλούσανε
όλους του πικραμένους.
Χριστέ να με καλούσανε…
Το παράπονο του αντρειωμένου λυράρη απ' τ' Ανώγεια ανατάραξε τον Ψηλορείτη. Και ο Θεός, ακούγοντας την παράκλησή του, έβαλε σημάδι κι έριξε τη σαΐτα του. Από τότε πέρασαν 36 χρόνια. Όμως ο μύθος του παλικαριού με την στεντόρεια κι αισθαντική φωνή και την καθαρή ματιά δεν έπαψε ούτε στιγμή να φουντώνει και να θεριεύει στην καρδιά και την συνείδηση του κόσμου. Ίσα-ίσα μέρα με τη μέρα, κι ενώ ο χρόνος κρυσταλλώνει τις σκέψεις και την κρίσεις, ο Κρητίκαρος τραγουδιστής ολοένα και απλώνει πιο πλατειά τις ρίζες και τα χνάρια του, κάνοντάς μας να μελαγχολούμε για την «ζωντανή» απουσία του.
Ο Αθάνατος Νίκος Ξυλούρης
Ο Νίκος Ξυλούρης αποτελεί σπάνια και ίσως ανεπανάληπτη περίπτωση στα μουσικά δρώμενα του τόπου. Είναι ίσως ο μόνος ερμηνευτής που ενώ ξεκίνησε την πορεία του και αναδείχτηκε ως πρωταγωνιστής στο χώρο του καθαρά παραδοσιακού τραγουδιού, κατάφερε να διαφοροποιηθεί από τους άλλους ομότεχνούς του, περνώντας σε λόγιες συνεργασίες και έντεχνες διαδρομές που έδρεψαν δάφνες καθολικής αναγνώρισης και αποδοχής. Παράλληλα ανακίνησε και διεύρυνε το ενδιαφέρον του κόσμου για το Κρητικό τραγούδι, το οποίο ανέκαθεν λειτουργούσε δυναμικά σαν ζωντανός πυρήνας, αλλά αναμφίβολα με την παρουσία του Νίκου Ξυλούρη αναβαθμίστηκε. Και να φανταστεί κανείς ότι οι «προκάτοχοί» του, ήταν –από κάθε άποψη– αληθινά μεγαθήρια: Σκορδαλός, Φουσταλιέρης, Μπαξεβάνης, Μουντάκης κ.α. Κι όμως ο μαθητής κατάφερε με σοβαρότητα να προεκτείνει και να διευρύνει το έργο τους. Και αν στις μέρες μας το Κρητικό ιδίωμα, μέσα στο ευρύτερο έθνικ άκουσμα της Μεσογείου, εδραιώνεται στη παγκόσμια μουσική σκηνή αυτό οφείλεται σε ένα βαθμό στη φωνή και την προσωπικότητα του Αρχάγγελου της Κρήτης, που άνοιξε δρόμους δύσβατους και στράτες απόμερες, πάνω στις οποίες βαδίζουν σήμερα οι νεότεροι εκπρόσωποί του.
Ο Νίκος Ξυλούρης ξεχώρισε για τη συνεπή καλλιτεχνική του στάση, ταγμένος στο καλό τραγούδι, αλλά και για τον χαρακτήρα του. Θαυμάστηκε σαν άνθρωπος και παλικάρι και από τον απλό κόσμο, όταν το έβλεπαν να τραγουδά στο «Μεγάλο Τσίρκο» του ντουνιά και της ζήσης, απ’ τις μπουάτ της Πλάκας μέχρι και Πολυτεχνείο σε δύσκολους καιρούς, αλλά και τους συναδέλφους του.
Μιλούν για τον Νίκο Ξυλούρη
Είναι χαρακτηριστικές και αποκαλυπτικές οι δηλώσεις ορισμένων ξεχωριστών στο «αντίο» τους…
Η επίσης Αθάνατη Βίκυ Μοσχολιού: «Πιστεύω ότι με την ιδιαιτερότητα της φωνής του και με τα τραγούδια που έλεγε εκπροσωπούσε όχι μόνο την Κρήτη αλλά όλη την Ελλάδα. Πάντοτε θα τον θυμάμαι με αγάπη και θα έπρεπε να ακούγεται περισσότερο από τα ΜΜΕ γιατί η φωνή του είναι φως μέσα στο σκοτάδι, σ’ αυτό που δυστυχώς σήμερα έχει βυθιστεί το ελληνικό τραγούδι…».
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος μέσα από παλαιότερη συνέντευξή του, είχε φωτίσει την ανθρώπινη πλευρά και την ηθική ακεραιότητα του Ξυλούρη: «Όταν τον γνώρισα, το καλοκαίρι του 1970, η ζωή μου άλλαξε. Ερχόταν αρχαγγελικός, αγνός, αθώος, από την χώρα του μύθου. Περνούσε μέσα από τις σκονισμένες ιδέες μας, μέσα από την λασπωμένη διανόησή μας κι ένοιωθες πως περνούσε ένα αεράκι παραδείσιο. Ερχόταν από τις πανηγύρεις της Κρητικής παράδοσης, ως ένας άγγελος μαντατοφόρος ενός άλλου τρόπου ζωής. Πριν από λυράρης, πρίν από τραγουδιστής ήταν ένας αυθεντικός άνθρωπος... Ο Ξυλούρης παγιδεύτηκε στην απάνθρωπη Αθήνα, αφέθηκε αθώος στα πλεμάτια της κοινωνίας του θεάματος και πικράθηκε πολύ. Δεν ήταν πλασμένος για τα υπόγεια, τα μπουντρούμια, τον τεχνητό φωτισμό, τους προβολείς, τις δημόσιες σχέσεις, τα πριμ, τα συμβόλαια, τις υποσχετικές, τις μεταγραφικές συνομωσίες. Χάθηκε μέσα στο λαβύρινθο των σκοπιμοτήτων. Τον εκμεταλλεύτηκαν άγρια, τον πρόδωσαν οικτρά. Βρήκαν την βαθιά φλέβα του σπάνιου μεταλλεύματος και προσπάθησαν να την εξαντλήσουν, να την δαπανήσουν, να την κόψουν σε χιλιάδες νομίσματα και να την πουλήσουν στους σαράφηδες της πιάτσας. Ο Νίκος δεν άντεξε στην αποπνικτική ατμόσφαιρα. Λύγισε και μας έφυγε νωρίς, αφήνοντάς μας απαρηγόρητους και μαζί ενόχους...».
Ο Κώστας Καζάκος συμπληρώνει σε συνέντευξή του στην Άννα Θεμελή: «Του έλειπε αφόρητα, καθημερινά ο Ψηλορείτης του. Τον Νίκο τον έφαγε η Αθήνα. Δεν του πήγαινε το κλίμα εδώ. Τα μαγαζιά, το σινάφι, οι απατεωνιές, οι μπαμπεσιές. Ήταν σαν μετανάστης και νομίζω ότι γι’ αυτό το λόγο αρρώστησε. Πάντα έκανε δύσκολα πράγματα σαν να ήταν αυτονόητα. Έτσι μπήκε μέσα στο Πολυτεχνείο και τραγούδησε. Χωρίς να το σκεφτεί. Μερικές φορές έλεγε πράγματα που σου φαινόταν ότι ήταν από άλλο πλανήτη. Ναι ήταν από άλλο πλανήτη, σαν να μας έπεσε κατά λάθος. Μας πήγαινε πολύ, γι’ αυτό και δεν άντεξε για πολύ ανάμεσά μας».
Ερμηνευτής και παλικάρι!
Ο Nίκος Ξυλούρης έφυγε από την ζωή στις 8 Φεβρουαρίου του 1980, στις 4 το πρωί, σε ηλικία 44 χρόνων. Ο χαμός του βύθισε σε θλίψη όλη τη χώρα. Ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος και ερμηνευτής, είχε ριζώσει βαθιά στις καρδιές του κόσμου. Η ξεχωριστή φωνή του -που μύριζε ύπαιθρο και ξερολιθιά, αλλά ταυτόχρονα έκρυβε στα πατήματα και τις αναπνοές της τα αρώματα της ποίησης του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου…- τα μεγάλα τραγούδια του, οι αγώνες του για δημοκρατία τον είχαν ήδη καταξιώσει στο Πάνθεον των αξέχαστων...
Ιντα ‘χετε γύρου - γυρού κι είναι βαριά η καρδιά σας
δεν τρώτε και δεν πίνετε και δεν χαροκοπάτε
πρίν νά ‘ρθει ο χάρος να μας βρεί να μας εδιαγουμίσει
να διαγουμίσει τσι γεννιές και να διαλέξει τσ’ άνδρες...
*Στην κυρία Ουρανία
