Είχα την εξαιρετική τύχη (κάθε που επικαλούμαι την τύχη μου σε ένα κείμενο, εννοώ την κωλοφαρδία μου) να παρακολουθήσω την πρόσφατη συναυλία του Αλκίνοου Ιωαννίδη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (29/3), αλλά και κάποιες από τις πρόβες που προηγήθηκαν αυτής. Και λέω είχα την τύχη, όχι μόνο γιατί μπόρεσα να έρθω πιο κοντά στον πυρήνα της δημιουργίας μιας συναυλίας, αλλά γιατί είμαι ένας από εκείνους τους τυχερούς που θα μπορούν (εκτός συγκλονιστικού απροόπτου) να ισχυρίζονται στα χρόνια που θα έρθουν ότι έχουν ακούσει τις «Βάκχες» του Ευριπίδη στη μελοποίηση - εκδοχή του Αλκίνοου.
Βλέπετε, η εποχή μας, μέσα στα τόσα δεινά που έχει επιφέρει σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και δημιουργίας, έχει κατορθώσει και ένα καίριο πλήγμα στα πολιτιστικά και πολιτισμικά δεδομένα: οι «Βάκχες» (και όχι μόνο αυτές, αλλά και εκατοντάδες άλλα «δύσκολα» έργα) δεν θα βρουν ποτέ το δρόμο για την ηχογράφηση και τη δισκογραφική κυκλοφορία. Και αυτό είναι μεγάλη «ζημιά» για όλους μας.
Ακούγοντας τις Βάκχες του Ευριπίδη (στην καταπληκτική μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά) μελοποιημένες από τον Αλκίνοο Ιωαννίδη για συμφωνική ορχήστρα, γυναικεία χορωδία με ζίλια, δύο σόλο όμποε και κρουστά, με τον ίδιο και την Αγάπη Παπαμήτσου στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, μελαγχόλησα. Παίρνοντας στα χέρια μου τις παρτιτούρες που ο ίδιος ο δημιουργός είχε γράψει για την ορχήστρα και τη χορωδία και βλέποντας τη «λεπτοδουλειά» που είχε κάνει, στεναχωρήθηκα. Τέλος, ανατριχιάζοντας σε πολλά σημεία του έργου - με αποκορύφωμα εκείνο το σημείο που τα λόγια λένε «των θεών η θεά» - θύμωσα.
Θα ήθελα - έχω την ανάγκη, πως το λένε; - να μπορούσα να ακούσω το έργο αυτό και πάλι. Με τον τρόπο που είναι αυτή τη στιγμή διαθέσιμα όλα τα μεγάλα έργα του παρελθόντος. Από το cd, ή καλύτερα ακόμα από το δίσκο. Γιατί οι «Βάκχες» αυτές, του Αλκίνοου Ιωαννίδη, είναι έργο σπουδαίο, έργο φωτεινό, έργο «φάρος». Έργο, που πριν από είκοσι χρόνια, θα είχε δισκογραφηθεί προτού καν παρουσιαστεί ζωντανά. Και σε κοινωνικό επίπεδο έχουμε ανάγκη τέτοιου είδους έργα. Έργα που συμβάλλουν στην αναβάθμιση της πνευματικής μας στάθμης. Έργα που θα κάνουν τα νέα παιδιά να «γκουκλάρουν» τον Ευριπίδη, το Χειμωνά, το Διόνυσο, τον Γιώργο Κουντούρη (μαέστρος της συναυλίας) και τους λοιπούς δημιουργικούς ανθρώπους του project. Γιατί αυτές οι «Βάκχες» συνεπαίρνουν με τα δομικά τους στοιχεία. Αποτελούν ταυτόχρονα οικείο και νεωτεριστικό άκουσμα. «Πατούν» στην παράδοση, αλλά και στην κλασική φόρμα. Περιλαμβάνουν δρόμους και ρυθμούς μακριά από το συγκερασμό, αλλά ενσωματώνουν τη δυτική οργανοποιία και οργανοπαιξία στον πυρήνα τους σε ταυτόχρονη συνύπαρξη με όργανα αρχέγονα (νταούλι, ζίλια). «Φιλοξενούν» μελίσματα λυρικά και κραυγές και φωνασκίες και οχλαγοή σε ποσότητες αριστουργηματικές. Τέλος, διαβεβαιώνουν ότι υπάρχει ακόμα (καλλιτεχνική) ελπίς. Θέλει, όμως, περιφρούρηση, φροντίδα και ενδιαφέρον.
Ξέρω, παλαιότερα, έτσι παρουσιάζονταν τα έργα. Μόνο «ζωντανά» είχες τη δυνατότητα να συναντηθείς μαζί τους. Και αυτό, όμως, δεν είναι καθόλου εύκολο για ένα τέτοιο έργο. Και για αυτό ακριβώς το λόγο η επιστήμη και η τεχνολογία προσπάθησαν και κατόρθωσαν να «αιχμαλωτίσουν» τον ήχο. Έτσι, μπορείς εσύ πια να έχεις μια ολόκληρη συμφωνική ορχήστρα «απίκο», ακόμα και στο αυτοκίνητό σου να σου παίξει ό,τι ποθείς. Και εσύ με τη σειρά σου, να την απαξιώνεις «χαζεύοντας», μιλώντας στο τηλέφωνο, αδιαφορώντας. Δεν ξέρω, επομένως, αν είναι καλύτερα, δεν ξέρω αν αυτή η παρέμβαση η τεχνολογική είναι αναβάθμιση ή «φυλακή», αλλά σίγουρα ξέρω ότι έτσι μάθαμε. Σε αυτή την ευκολία. Σε αυτή την ευκολία που μας δόθηκε και την κατασπαταλήσαμε με τέτοιο τρόπου που, να, τώρα, δεν την έχουμε στη διάθεσή μας πια.
Δεν βγάζω την ουρά μου απέξω. Δεν αποποιούμαι τις όποιες ευθύνες μου τις προσωπικές και του σιναφιού. Ωστόσο, δεν μπορώ να βρω και μια άμεση λύση. Χρειάζεται ένα θαύμα εδώ. Ένας μερακλής χορηγός, ενδεχομένως.
Κάπως έτσι, οι «Βάκχες» ταξιδεύουν στο μυαλό μου από την περασμένη Πέμπτη. Και δεν μπορώ να τις διώξω. Μαινάδες είναι άλλωστε. Σιγά να μη μπορούσα να τις κουμαντάρω.
Υ.Γ. Ρωτήθηκε ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, στο πλαίσιο της συνέντευξης τύπου που προηγήθηκε της συναυλίας, γιατί δεν βγαίνει ο νέος Χατζιδάκις (ή κάτι τέτοιο) και έδωσε μια απάντηση - κέντρο, που ενδεχομένως απαντά και στην κατάντια που περιγράφει το παρόν κείμενο: «το ταλέντο υπάρχει. Για να εμφανιστεί, όμως, πρέπει να το έχει ανάγκη η κοινωνία. Ο Χατζιδάκις εμφανίστηκε και έγινε αυτό που έγινε γιατί τον είχε ανάγκη ο κόσμος. Σήμερα, ο κόσμος προφανώς δεν έχει ανάγκη από έναν καινούργιο Χατζιδάκι. Για αυτό και δεν εμφανίζεται, μολονότι σίγουρα υπάρχει κάπου ένας άνθρωπος με τις δυνατότητες να γίνει κάτι αντίστοιχο». Η κοινωνία δεν αναζητά έργα σαν τις «Βάκχες» σήμερα. Για αυτό και δεν αξιώνεται τέτοια, παρά σποραδικά και ανάλογα με τη γενναιοδωρία και το δονκιχωτισμό των δημιουργών τους.
Βλέπετε, η εποχή μας, μέσα στα τόσα δεινά που έχει επιφέρει σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και δημιουργίας, έχει κατορθώσει και ένα καίριο πλήγμα στα πολιτιστικά και πολιτισμικά δεδομένα: οι «Βάκχες» (και όχι μόνο αυτές, αλλά και εκατοντάδες άλλα «δύσκολα» έργα) δεν θα βρουν ποτέ το δρόμο για την ηχογράφηση και τη δισκογραφική κυκλοφορία. Και αυτό είναι μεγάλη «ζημιά» για όλους μας.
Ακούγοντας τις Βάκχες του Ευριπίδη (στην καταπληκτική μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά) μελοποιημένες από τον Αλκίνοο Ιωαννίδη για συμφωνική ορχήστρα, γυναικεία χορωδία με ζίλια, δύο σόλο όμποε και κρουστά, με τον ίδιο και την Αγάπη Παπαμήτσου στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, μελαγχόλησα. Παίρνοντας στα χέρια μου τις παρτιτούρες που ο ίδιος ο δημιουργός είχε γράψει για την ορχήστρα και τη χορωδία και βλέποντας τη «λεπτοδουλειά» που είχε κάνει, στεναχωρήθηκα. Τέλος, ανατριχιάζοντας σε πολλά σημεία του έργου - με αποκορύφωμα εκείνο το σημείο που τα λόγια λένε «των θεών η θεά» - θύμωσα.
Θα ήθελα - έχω την ανάγκη, πως το λένε; - να μπορούσα να ακούσω το έργο αυτό και πάλι. Με τον τρόπο που είναι αυτή τη στιγμή διαθέσιμα όλα τα μεγάλα έργα του παρελθόντος. Από το cd, ή καλύτερα ακόμα από το δίσκο. Γιατί οι «Βάκχες» αυτές, του Αλκίνοου Ιωαννίδη, είναι έργο σπουδαίο, έργο φωτεινό, έργο «φάρος». Έργο, που πριν από είκοσι χρόνια, θα είχε δισκογραφηθεί προτού καν παρουσιαστεί ζωντανά. Και σε κοινωνικό επίπεδο έχουμε ανάγκη τέτοιου είδους έργα. Έργα που συμβάλλουν στην αναβάθμιση της πνευματικής μας στάθμης. Έργα που θα κάνουν τα νέα παιδιά να «γκουκλάρουν» τον Ευριπίδη, το Χειμωνά, το Διόνυσο, τον Γιώργο Κουντούρη (μαέστρος της συναυλίας) και τους λοιπούς δημιουργικούς ανθρώπους του project. Γιατί αυτές οι «Βάκχες» συνεπαίρνουν με τα δομικά τους στοιχεία. Αποτελούν ταυτόχρονα οικείο και νεωτεριστικό άκουσμα. «Πατούν» στην παράδοση, αλλά και στην κλασική φόρμα. Περιλαμβάνουν δρόμους και ρυθμούς μακριά από το συγκερασμό, αλλά ενσωματώνουν τη δυτική οργανοποιία και οργανοπαιξία στον πυρήνα τους σε ταυτόχρονη συνύπαρξη με όργανα αρχέγονα (νταούλι, ζίλια). «Φιλοξενούν» μελίσματα λυρικά και κραυγές και φωνασκίες και οχλαγοή σε ποσότητες αριστουργηματικές. Τέλος, διαβεβαιώνουν ότι υπάρχει ακόμα (καλλιτεχνική) ελπίς. Θέλει, όμως, περιφρούρηση, φροντίδα και ενδιαφέρον.
Ξέρω, παλαιότερα, έτσι παρουσιάζονταν τα έργα. Μόνο «ζωντανά» είχες τη δυνατότητα να συναντηθείς μαζί τους. Και αυτό, όμως, δεν είναι καθόλου εύκολο για ένα τέτοιο έργο. Και για αυτό ακριβώς το λόγο η επιστήμη και η τεχνολογία προσπάθησαν και κατόρθωσαν να «αιχμαλωτίσουν» τον ήχο. Έτσι, μπορείς εσύ πια να έχεις μια ολόκληρη συμφωνική ορχήστρα «απίκο», ακόμα και στο αυτοκίνητό σου να σου παίξει ό,τι ποθείς. Και εσύ με τη σειρά σου, να την απαξιώνεις «χαζεύοντας», μιλώντας στο τηλέφωνο, αδιαφορώντας. Δεν ξέρω, επομένως, αν είναι καλύτερα, δεν ξέρω αν αυτή η παρέμβαση η τεχνολογική είναι αναβάθμιση ή «φυλακή», αλλά σίγουρα ξέρω ότι έτσι μάθαμε. Σε αυτή την ευκολία. Σε αυτή την ευκολία που μας δόθηκε και την κατασπαταλήσαμε με τέτοιο τρόπου που, να, τώρα, δεν την έχουμε στη διάθεσή μας πια.
Δεν βγάζω την ουρά μου απέξω. Δεν αποποιούμαι τις όποιες ευθύνες μου τις προσωπικές και του σιναφιού. Ωστόσο, δεν μπορώ να βρω και μια άμεση λύση. Χρειάζεται ένα θαύμα εδώ. Ένας μερακλής χορηγός, ενδεχομένως.
Κάπως έτσι, οι «Βάκχες» ταξιδεύουν στο μυαλό μου από την περασμένη Πέμπτη. Και δεν μπορώ να τις διώξω. Μαινάδες είναι άλλωστε. Σιγά να μη μπορούσα να τις κουμαντάρω.
Υ.Γ. Ρωτήθηκε ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, στο πλαίσιο της συνέντευξης τύπου που προηγήθηκε της συναυλίας, γιατί δεν βγαίνει ο νέος Χατζιδάκις (ή κάτι τέτοιο) και έδωσε μια απάντηση - κέντρο, που ενδεχομένως απαντά και στην κατάντια που περιγράφει το παρόν κείμενο: «το ταλέντο υπάρχει. Για να εμφανιστεί, όμως, πρέπει να το έχει ανάγκη η κοινωνία. Ο Χατζιδάκις εμφανίστηκε και έγινε αυτό που έγινε γιατί τον είχε ανάγκη ο κόσμος. Σήμερα, ο κόσμος προφανώς δεν έχει ανάγκη από έναν καινούργιο Χατζιδάκι. Για αυτό και δεν εμφανίζεται, μολονότι σίγουρα υπάρχει κάπου ένας άνθρωπος με τις δυνατότητες να γίνει κάτι αντίστοιχο». Η κοινωνία δεν αναζητά έργα σαν τις «Βάκχες» σήμερα. Για αυτό και δεν αξιώνεται τέτοια, παρά σποραδικά και ανάλογα με τη γενναιοδωρία και το δονκιχωτισμό των δημιουργών τους.
