Το 1975 όταν έφτασα στην Κρήτη και άρχισα τα ταξίδια μου αναζητώντας πληροφορίες κι εκπαίδευση σχετικά με την παραδοσιακή κρητική μουσική και την τέχνη της λύρας, πήγα ένα βράδυ σε ένα μικρό μαγαζί στο Ηράκλειο. Εκεί άκουσα για πρώτη φορά ένα Λυράρη ο οποίος μου έκανε μεγάλη εντύπωση και όπως αποδείχτηκε αργότερα, άλλαξε τη ζωή μου.
Εκείνη την εποχή ανακάλυπτα για πρώτη φορά την Κρητική Μουσική. Εντελώς συνεπαρμένος από το άγνωστο αυτό μουσικό κόσμο, έβγαινα κάθε βράδυ να ακούσω διάφορους λυράρηδες, ελπίζοντας να εμβαθύνω τις εμπειρίες μου γι αυτήν την παράδοση. Την ημέρα άκουγα αχόρταγος διάφορες ηχογραφήσεις που μου έδιναν γνωστοί οι οποίοι έδειχναν φιλικό ενδιαφέρον για την, μάλλον ασυνήθιστη, έρευνά μου. Έτσι άρχισα να εξοικειώνομαι με τα τοπικά στυλ και πολλές διαφορετικές σχολές μουσικών εκτελέσεων. Ωστόσο το βράδυ που έχει προαναφερθεί κατέληξα να ακούω ένα μεσήλικα, τις εκτελέσεις του οποίου μπορώ να περιγράψω μόνο ως μία από τις πιο σημαντικές εμπειρίες της ζωής μου.
Φυσικά συνειδητοποίησα αμέσως την απαράμιλλή τεχνογνωσία του στη λύρα και εντυπωσιάστηκα, αλλά δεν ήταν εκείνο στο οποίο οφείλονταν η αγαλλίαση που ένιωσα ακούγοντας το παίξιμό του. Έως τότε στην ζωή μου είχα ήδη αποκτήσει αρκετά μεγάλη εμπειρία πολλών τοπικών και εθνικών παραδόσεων. Η πιο πρόσφατη ήταν εκείνη της ιδικής κλασσικής μουσικής, όπου η μεγάλη δεξιοτεχνία είναι κοινό φαινόμενο. Όχι όμως στην περίπτωση αυτού του ανθρώπου. Υπήρχε προφανώς κάτι άλλο που λειτουργούσε σε υψηλότερο επίπεδο από την απλή δεξιοτεχνία.
Αυτή την άλλη διάσταση μπορώ να την περιγράψω μόνο ως τέλεια διαύγεια, μία διαύγεια τέτοιας έντασης ώστε να ξεπερνά τα φυσικά όρια που η ίδια προσδιορίζει τόσο καθαρά, κοινωνώντας με τις ιδιαιτερότητες, χρόνου και χώρου, αλλά ταυτόχρονα λειτουργώντας εκτός χρονικών και χωρικών προσδιορισμών. Η μουσική που έπαιζε αυτός ο άνθρωπος ήταν από τη μία πλευρά ιδιαίτερα πολύπλοκη κι ευαίσθητη και από την άλλη απλή και άμεση. Αυτός ο άνθρωπος ήταν φυσικά ο ίδιος ο Κώστας Μουντάκης, μοναδικό φαινόμενο στο χώρο της μουσικής κι εκείνος που έμελλε, προς μεγάλη μου τύχη να γίνει δάσκαλος και φίλος μου για δεκαέξι χρόνια.
Ακόμα θυμάμαι ολοκάθαρα την πρώτη φορά που τον συνάντησα προσωπικά Μετά από την πρώτη μου εμπειρία εκείνο το βράδυ στο Ηράκλειο μάθαινα που θα έπαιζε και φρόντιζα να είμαι εκεί να τον ξανακούσω. Συνήθως καθόμουνα μόνος μου μ’ ένα μπουκάλι κρασί και με μία έκφραση μεγάλης ικανοποίησης γράφοντας σημειώσεις αγωνιωδώς σε ένα τετράδιο μουσικής και προσπαθώντας απεγνωσμένα να πιάσω αποσπάσματα από μουσικές φράσεις που παίζονταν πολύ πιο γρήγορα απ’ ότι έγραφα. Φυσικά γρήγορα αντιλήφθηκα ότι αυτό δεν ήταν ο καλύτερος τρόπος μελέτης. Έτσι αποφάσισα να πλησιάσω τον Κώστα Μουντάκη για να ζητήσω την βοήθεια του στην προσπάθειά μου να μάθω να παίζω λύρα.
Ένα βράδυ όταν είχε τελειώσει το πρόγραμμα τον πλησίασα διστακτικά και του συστήθηκα με τα κάπως σπαστά ελληνικά που μιλούσα τότε.
Καλησπέρα κ. Μουντάκη με λένε Ross Daly, έρχομαι από την Ιρλανδία και μαθαίνω λύρα.
Εκείνος με κοίταξε με μεγάλη καλοσύνη και ίσως και με κάποια έκπληξη και απάντησε με χαρακτηριστική ταπεινοφροσύνη:
Κι εγώ.
Εκείνη τη στιγμή κατάλαβα ότι είχα βρει το δάσκαλό μου και ότι τα υπόλοιπα ήταν καθαρά τυπική διαδικασία.
Ο Κώστας Μουντάκης ήταν ένας εξαιρετικά γενναιόδωρος και υπομονετικός άνθρωπος που δούλευε σκληρά για να βοηθήσει τους μαθητές του. Αν και δεν είχε ο ίδιος επίσημη μουσική εκπαίδευση αντιμετώπιζε τη διδασκαλία με μεγάλη εφευρετικότητα και είχε την πραγματικά αξιοσημείωτη ικανότητα να τραγουδάει με σολφέζ ότι και αν έπαιζε. Απ’ αυτή την άποψη μου θύμιζε πολύ τους δασκάλους μου στην Ινδία οι οποίοι χρησιμοποιούσαν ανάλογες μεθόδους. Αργότερα μου εξομολογήθηκε ότι είχε δει αυτή τη μέθοδο σε ένα ταξίδι του στην Ινδία και ότι αυτό τον είχε πράγματι επηρεάσει.
Θα μπορούσα και ίσως θα έπρεπε να γράψω ολόκληρο βιβλίο για την δεκαεξάχρονη γνωριμία μου με τον Κώστα Μουντάκη.
Θυμάμαι τότε που μου δόθηκε η ευκαιρία να τον συστήσω στον κορυφαίο Τούρκο λυράρη Ihsan Ozgen και τους είδα να παίζουν μαζί σαν δύο παιδιά συνεπαρμένα από το ίδιο παιχνίδι. Μερικές φορές συναντώ άλλους μαθητές και συναδέλφους εκείνου που πραγματικά αξιόλογου ανθρώπου και ανταλλάζουμε τις αναμνήσεις μας επί ώρες.
Είχα την καλή τύχη να με καθοδηγήσουν πολλοί αξιόλογοι δάσκαλοι μουσικής κατά τη διάρκεια της ζωής μου. Δυστυχώς οι περισσότεροι έχουν πεθάνει και τώρα καταλαβαίνω ότι ο χαμός ενός δασκάλου είναι εξίσου θλιβερός όσο και ο χαμός ενός συγγενή.
Φωτογραφία: Ο Ross Daly με τον Νίκο Ξυλούρη και τον Κώστα Μουντάκη
Εκείνη την εποχή ανακάλυπτα για πρώτη φορά την Κρητική Μουσική. Εντελώς συνεπαρμένος από το άγνωστο αυτό μουσικό κόσμο, έβγαινα κάθε βράδυ να ακούσω διάφορους λυράρηδες, ελπίζοντας να εμβαθύνω τις εμπειρίες μου γι αυτήν την παράδοση. Την ημέρα άκουγα αχόρταγος διάφορες ηχογραφήσεις που μου έδιναν γνωστοί οι οποίοι έδειχναν φιλικό ενδιαφέρον για την, μάλλον ασυνήθιστη, έρευνά μου. Έτσι άρχισα να εξοικειώνομαι με τα τοπικά στυλ και πολλές διαφορετικές σχολές μουσικών εκτελέσεων. Ωστόσο το βράδυ που έχει προαναφερθεί κατέληξα να ακούω ένα μεσήλικα, τις εκτελέσεις του οποίου μπορώ να περιγράψω μόνο ως μία από τις πιο σημαντικές εμπειρίες της ζωής μου.
Φυσικά συνειδητοποίησα αμέσως την απαράμιλλή τεχνογνωσία του στη λύρα και εντυπωσιάστηκα, αλλά δεν ήταν εκείνο στο οποίο οφείλονταν η αγαλλίαση που ένιωσα ακούγοντας το παίξιμό του. Έως τότε στην ζωή μου είχα ήδη αποκτήσει αρκετά μεγάλη εμπειρία πολλών τοπικών και εθνικών παραδόσεων. Η πιο πρόσφατη ήταν εκείνη της ιδικής κλασσικής μουσικής, όπου η μεγάλη δεξιοτεχνία είναι κοινό φαινόμενο. Όχι όμως στην περίπτωση αυτού του ανθρώπου. Υπήρχε προφανώς κάτι άλλο που λειτουργούσε σε υψηλότερο επίπεδο από την απλή δεξιοτεχνία.
Αυτή την άλλη διάσταση μπορώ να την περιγράψω μόνο ως τέλεια διαύγεια, μία διαύγεια τέτοιας έντασης ώστε να ξεπερνά τα φυσικά όρια που η ίδια προσδιορίζει τόσο καθαρά, κοινωνώντας με τις ιδιαιτερότητες, χρόνου και χώρου, αλλά ταυτόχρονα λειτουργώντας εκτός χρονικών και χωρικών προσδιορισμών. Η μουσική που έπαιζε αυτός ο άνθρωπος ήταν από τη μία πλευρά ιδιαίτερα πολύπλοκη κι ευαίσθητη και από την άλλη απλή και άμεση. Αυτός ο άνθρωπος ήταν φυσικά ο ίδιος ο Κώστας Μουντάκης, μοναδικό φαινόμενο στο χώρο της μουσικής κι εκείνος που έμελλε, προς μεγάλη μου τύχη να γίνει δάσκαλος και φίλος μου για δεκαέξι χρόνια.
Ακόμα θυμάμαι ολοκάθαρα την πρώτη φορά που τον συνάντησα προσωπικά Μετά από την πρώτη μου εμπειρία εκείνο το βράδυ στο Ηράκλειο μάθαινα που θα έπαιζε και φρόντιζα να είμαι εκεί να τον ξανακούσω. Συνήθως καθόμουνα μόνος μου μ’ ένα μπουκάλι κρασί και με μία έκφραση μεγάλης ικανοποίησης γράφοντας σημειώσεις αγωνιωδώς σε ένα τετράδιο μουσικής και προσπαθώντας απεγνωσμένα να πιάσω αποσπάσματα από μουσικές φράσεις που παίζονταν πολύ πιο γρήγορα απ’ ότι έγραφα. Φυσικά γρήγορα αντιλήφθηκα ότι αυτό δεν ήταν ο καλύτερος τρόπος μελέτης. Έτσι αποφάσισα να πλησιάσω τον Κώστα Μουντάκη για να ζητήσω την βοήθεια του στην προσπάθειά μου να μάθω να παίζω λύρα.
Ένα βράδυ όταν είχε τελειώσει το πρόγραμμα τον πλησίασα διστακτικά και του συστήθηκα με τα κάπως σπαστά ελληνικά που μιλούσα τότε.
Καλησπέρα κ. Μουντάκη με λένε Ross Daly, έρχομαι από την Ιρλανδία και μαθαίνω λύρα.
Εκείνος με κοίταξε με μεγάλη καλοσύνη και ίσως και με κάποια έκπληξη και απάντησε με χαρακτηριστική ταπεινοφροσύνη:
Κι εγώ.
Εκείνη τη στιγμή κατάλαβα ότι είχα βρει το δάσκαλό μου και ότι τα υπόλοιπα ήταν καθαρά τυπική διαδικασία.
Ο Κώστας Μουντάκης ήταν ένας εξαιρετικά γενναιόδωρος και υπομονετικός άνθρωπος που δούλευε σκληρά για να βοηθήσει τους μαθητές του. Αν και δεν είχε ο ίδιος επίσημη μουσική εκπαίδευση αντιμετώπιζε τη διδασκαλία με μεγάλη εφευρετικότητα και είχε την πραγματικά αξιοσημείωτη ικανότητα να τραγουδάει με σολφέζ ότι και αν έπαιζε. Απ’ αυτή την άποψη μου θύμιζε πολύ τους δασκάλους μου στην Ινδία οι οποίοι χρησιμοποιούσαν ανάλογες μεθόδους. Αργότερα μου εξομολογήθηκε ότι είχε δει αυτή τη μέθοδο σε ένα ταξίδι του στην Ινδία και ότι αυτό τον είχε πράγματι επηρεάσει.
Θα μπορούσα και ίσως θα έπρεπε να γράψω ολόκληρο βιβλίο για την δεκαεξάχρονη γνωριμία μου με τον Κώστα Μουντάκη.
Θυμάμαι τότε που μου δόθηκε η ευκαιρία να τον συστήσω στον κορυφαίο Τούρκο λυράρη Ihsan Ozgen και τους είδα να παίζουν μαζί σαν δύο παιδιά συνεπαρμένα από το ίδιο παιχνίδι. Μερικές φορές συναντώ άλλους μαθητές και συναδέλφους εκείνου που πραγματικά αξιόλογου ανθρώπου και ανταλλάζουμε τις αναμνήσεις μας επί ώρες.
Είχα την καλή τύχη να με καθοδηγήσουν πολλοί αξιόλογοι δάσκαλοι μουσικής κατά τη διάρκεια της ζωής μου. Δυστυχώς οι περισσότεροι έχουν πεθάνει και τώρα καταλαβαίνω ότι ο χαμός ενός δασκάλου είναι εξίσου θλιβερός όσο και ο χαμός ενός συγγενή.
Φωτογραφία: Ο Ross Daly με τον Νίκο Ξυλούρη και τον Κώστα Μουντάκη
