«Είστε καλός καπετάνιος;» τον ρωτώ. «Αρκετά καλός, αν κι έχω ένα ελάττωμα: δε λέω ψέματα. Κι αν με ρωτήσεις για τη φετινή ψαριά, ήταν εξευτελιστική!»
Ο μήνας που πέρασε, ο Σεπτέμβρης που ξεκίνησε με τα τεσσαρακοστά γενέθλια του ΠΑ.ΣΟ.Κ, μου επιφύλασσε μια σημαντική εμπειρία, βγαλμένη μέσα από τις αξίες και τα ιδανικά που αγάπησα, μέσα από την ιδεολογία που πίστεψα και υιοθέτησα. Από μικρό παιδί “κολλημένος” στον Ανδρέα Παπανδρέου, στο “Καλημέρα Ήλιε” του, στους πύρινους λόγους του, στην λατρεία του στην αγαπημένη μου Κρήτη και την Ελούντα. Ποτέ δε διεκδικούσα “δάφνες” αντικειμενικότητας για τον “αρχηγό” που πίστεψα, μαζί με εκατομμύρια Ελλήνων, όμως σίγουρα με ενδιέφερε η αλήθεια και η πολιτική ευσυνειδησία.
Το 2004 γνώρισα, με τη συμβολή του ιστορικού πολιτικού και φίλου Φοίβου Ιωαννίδη, τον Γιάννη Καψή, τον καπετάν-Γιάννη, τον άνθρωπο που ήταν από τα 2-3 πιο κοντινά πρόσωπα του Ανδρέα, τον άνθρωπο που εμπιστευόταν απόλυτα κι εκτιμούσε την πολιτική του κρίση, τον άνθρωπο που τον είχε “σταμπάρει” και ξεχωρίσει από την πρώτη στιγμή της γνωριμίας τους, το 1963…
Στον Καπετάνιο οφείλω την ενασχόληση μου με την αρθρογραφία, αφού εκείνος με παρότρυνε να γράφω, σαν διάβασε τα κείμενα μου… Τον Καπετάνιο λοιπόν θα σας παρουσιάσω σήμερα, είναι μεγάλη τιμή που κουβεντιάζει μαζί μου στο τρίτο ενικό και σπανίως στο πρώτο ενικό, για τους αναγνώστες του ogdoo.gr, με βάση το βιβλίο που εξέδωσε στις αρχές του 2013, “Κουβεντιάζοντας με τον Ανδρέα - Ρητά και… απόρρητα”. Κουβεντιάζοντας λοιπόν με τον Καπεταν-Γιάννη!
Καθισμένος στη βεράντα του σπιτιού του, παρέα με το απίθανο λαμπραντόρ του, ο ψαροκαπετάνιος μου μιλά για τον Ανδρέα με συγκίνηση, το “μεγάλο βιρτουόζο της πολιτικής” που υποστηρίζει με θέρμη πως ακόμα κυβερνά, μέσα από το έργο του το οποίο κανείς δεν μπόρεσε και δεν τόλμησε να ανατρέψει… Αναφέρει το ΕΣΥ, τον ΑΣΕΠ, την αναγνώριση της Εθνικης Αντίστασης, τους Εθνικοτοπικούς Συλλόγους, την ΑΤΑ… Τον όρο “κατεστημένο”, που τον έβγαλαν μαζί με τον Ανδρέα, μεταφράζοντας τον όρο “establishment”…
Μου μιλάει για την πολιτική ιδιοσυγκρασία του Ανδρέα, που την ίδια στιγμή που οραματιζόταν, πατούσε και σταθερά στη γη, με τρανό παράδειγμα την άποψη του για την ΕΟΚ: “Θα κρίνω τη στιγμή που θα χρειαστεί αν μας συμφέρει να μείνουμε, ή να φύγουμε”.
Ο Ανδρέας ήταν άλλωστε στην ομάδα των Νέων Συνόρων του Κένεντι, όπου η ρήση του αμερικανού ηγέτη ήταν ότι δεν έχει σημασία η καπιταλιστική ή φιλελεύθερη πολιτική, δεν έχει σημασία αν θα διαλέξει κανείς την καπιταλιστική, τη σοσιαλιστική ή τη μαρξιστική λύση, σημασία έχει ποιά λύση χρειάζεται στην εκάστοτε στιγμή…
Σ’ αυτή τη λογική ο Καπετάνιος γελάει πονηρά στην ερώτηση μου αν ο Ανδρέας θα συνεργαζόταν ποτέ με τη Νέα Δημοκρατία. Μου θυμίζει δε, πως ήταν εκείνος που είχε δει πρώτος την “τρύπα” στα δημοσιονομικά και είχε πει το περίφημο: “Ή θα κλείσουμε την τρύπα ή θα πέσουμε μέσα της και θα μας καταπιεί”.
Είναι αλήθεια πως δε χρειάζεται να πάρει κανείς συνέντευξη από το Γιάννη Καψή, για τη σχέση του και την πολιτική του Ανδρέα, αφού σε οποιαδήποτε ερώτηση μας παραπέμπει στο βιβλίο του! Όταν τον ρωτάω για την Κύπρο, αναφέρεται στο Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα, το οποίο προβλέπει “επίθεση κατά της Κύπρου,σημαίνει επίθεση κατά της Ελλάδας” ενώ παράλληλα εγώ διαβάζω στο βιβλίο την ανησυχία του Ανδρέα για το ΝΑΤΟ (σελ.182) - το οποίο πολύ εύστοχα το είχε ονομάσει “Στρατιοβιομηχανικό Σύμπλεγμα”- που είχε αυτονομηθεί τελείως, ξεφεύγοντας από τον έλεγχο της πολιτικής ηγεσίας, παραμερίζοντας έτσι τους δημοκρατικούς θεσμούς (άλλωστε “αυτό δε συμβαίνει σήμερα και στην Ουκρανία;” σχολιάζουμε με τον Καπετάνιο, “όπου ζητούν την εφαρμογή του άρθρου 5,που λέει πως η συμμαχία πρέπει να προστατεύσει ένα μέλος της για απειλή - η Ουκρανία δεν είναι μέλος της- απ’ οπουδήποτε προερχομένη… όταν εμείς το ζητήσαμε αυτό για την Τουρκία είπαν όχι!”).
Στην κρίσιμη ερώτηση αν το ΠΑ.ΣΟ.Κ. σήμερα μπορεί να συνέλθει, να βρει ξανά το δρόμο του και να γίνει και πάλι ένα κόμμα εξουσίας, δεν κρύβει τη θλίψη του και δεν παύει να τονίζει πως αυτός παραμένει πάντοτε ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ρίχνει ευθύνες και στους τρεις ηγέτες του, που δεν κατόρθωσαν να ομονοήσουν και να οδηγήσουν το κόμμα μακριά από το σημερινό αλληλοσπαραγμό των επιγόνων…
Για μια στιγμή δε ο Καπετάνιος “ξεφεύγει” και μιλάει εντός εισαγωγικών: “Έγινε προχθές μια ημερίδα για τον Κάππο. Δεν είχα κληθεί, διαφορετικά θα είχα μετάσχει. Ήταν ένας ακέραιος άνθρωπος που ανεξάρτητα αν συμφωνούσες ή όχι με τις ιδεολογικές του απόψεις, δεν μπορούσες να μην αναγνωρίσεις την ειλικρίνεια του. Χαρακτηριστικά αναφέρω πως είχε έρθει στο γραφείο μου και με προειδοποίησε λέγοντας μου: Μόλις δώσετε την επιστολή για το κλείσιμο των βάσεων θα αρχίσει η αποσταθεροποίηση του Ανδρέα… για εσένα άρχισε ήδη”.
Χαρακτηρίζει το σκάνδαλο Κοσκωτά ως “ωρολογιακή βόμβα” που έσκασε κι επιβάρυνε ραγδαίως την υγεία του Ανδρέα. Μας καλεί να σκεφτούμε πως ενώ το νυστέρι είχε φθάσει στην καρδιά του ο Ανδρέας ήρθε αντιμέτωπος με όλο εκείνο το μαρτύριο της δίκης και μας θυμίζει πως ο Κουτσόγιωργας πέθανε μες το δικαστήριο. Άλλωστε στο βιβλίο του μέσα ο Καπετάνιος αναλύει με περίσσεια λεπτομέρεια γιατί θεωρεί πως το βιολογικό τέλος του Ανδρέα επιταχύνθηκε με πολλαπλούς τρόπους, των οποίων η σκοπιμότητα χρήζει διερεύνησης, ενώ επισημαίνει τη χαρακτηριστική φράση του Γιακούμπ: “Ούτε ο τελευταίος χοιροβοσκός στη Σκωτία δεν είναι σε αυτό το χάλι”.
Αφήνουμε -όσο γίνεται- την πολιτική και μετακομίζουμε την κουβέντα μας στον πολιτισμό. Τον ρωτάω αν -παρόλο που στον Ανδρέα χρεώνουν κάποιοι ότι “εκλαΐκευσε” την κουλτούρα των Ελλήνων, με τον άκρατο καταναλωτισμό που επηρέασε έως και την παιδεία μας- λείπουν σήμερα οι προσωπικότητες του Ανδρέα και της Μελίνας, με το ανάλογο όραμα για τη στήριξη και ανάπτυξη του πολιτισμού μας. Μην αφήνοντας τίποτα να “πέσει κάτω” απαντά πως σοσιαλισμός δε σημαίνει να κάνουμε τους πλούσιους φτωχούς, αλλά τους φτωχούς πλούσιους, επομένως η τάση εκείνων των ετών προς κατανάλωση ήταν σωστή κι ας μη συμβάδισε όντως η ποσότητα, με την ποιότητα (εμβάθυνση της κουλτούρας).
Τονίζει πως ο Ανδρέας εκτιμούσε πολύ την τέχνη, δεν ήθελε δε, να απομονωθεί με 2-3 καλλιτέχνες, το έκανε ο Καραμανλής και δεν έβγαλε τίποτα! Ο Ανδρέας είχε όραμα με τη Μελίνα με την Ειρήνη Παππά, με το Μίκη Θεοδωράκη -κι ας υπήρχε αντιζηλία μεταξύ τους, μάλλον από τη μεριά του Μίκη-, με το Γιώργο Νταλάρα. Συμπαθούσε τον Τόλη Βοσκόπουλο και την ευρύτερη λαϊκή μουσική κι αυτό δεν ταίριαζε στα μεγάλα σαλόνια. Μας αναφέρει χαρακτηριστικά πως ο Ανδρέας χόρευε ζεϊμπέκικο με τρόπο που δεν έχει χορέψει κανείς!
Κάποτε τον ρώτησε: “Πού έμαθες τόσο ωραίο ζεϊμπέκικο” κι εκείνος του απάντησε: “Μου το έμαθαν οι καπνεργάτες της Καβάλας”.
Είχε και τέτοια βιώματα που δεν πρέπει να τα παραγνωρίσουμε!
Τον ρωτάω για το Μουσείο της Ακρόπολης και την επιστροφή των Ελγινείων Μαρμάρων που αποτελούσαν και τα δύο όνειρα της Μελίνας από τα οποία μόνο το ένα πραγματοποιήθηκε. Είναι αισιόδοξος πως το μεγάλο όνειρο της Μελίνας έχει πολλές πιθανότητες να γίνει πραγματικότητα και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα!
Οργίζεται στην επισήμανση μου για την απαγόρευση της Μυρτώς Λοΐζου να ακούγεται στις συγκεντρώσεις του ΠΑ.ΣΟ.Κ το “Καλημέρα Ήλιε”. “Το Καλημέρα Ήλιε είχε Άρη τη δική του αξία και τη δική του επιτυχία, αλλά οι «managers» που το κάνανε παγκοσμίως γνωστό είμαστε εμείς! Δεν ξέρω αν ο Μάνος θα συμφωνούσε μαζί της”.
Το ρωτάω την άποψη του για το internet που στο βιβλίο του αναφέρει πως “είναι καλό αλλά εύκολα μετατρέπεται σε δολοφονικό όπλο” και μου επισημαίνει πως “το διαδίκτυο με την αυθαιρεσία που χρησιμοποιεί,έχει γίνει μέσο εκχυδαϊσμού της ελληνικής κοινωνίας”.
Μετέχει, το παρακολουθεί, αλλά η χυδαιότητα και η ευκολία της κατηγορίας και της συκοφαντίας είναι απίστευτη! Του αναφέρω στο ίδιο πλαίσιο πως διάβαζα στο διαδίκτυο ότι τα Carmina Burana και ο Carl Orf έχουν σχέση με το ναζισμό και οι στίχοι τους περιέχουν πορνογραφικές αναφορές! Αστειευόμενος μου απαντά να ρωτήσω για αυτά τον Λαλιώτη!
Μου απαντά θυμωμένος στην ερώτηση μου για τις ασχήμιες εναντίον του Γιώργου Νταλάρα την άνοιξη του 2012. “Απαράδεκτα, οικτρά γεγονότα… Το Γιώργο τον ξέρω από μικρό παιδί, από τα πρώτα του βήματα. Και μόνο ότι ένας άνθρωπος πέτυχε με κόπο τόσα πολλά στη ζωή του που δημιούργησε τον «Νταλάρα» είναι άξιος σεβασμού. Όλα τα υπόλοιπα είναι αντιζηλίες, φθόνος, που είναι δυστυχώς χαρακτηριστικά της φυλής μας”.
Στο σχόλιο δε που κάνω για την αξία της Άννας Νταλάρα και την προσφορά της μέσα από την άριστη γνώση της δουλειάς της και την ιδιοσυγκρασία της στην επιτυχία του Γιώργου, ο Καπετάνιος μου απαντά: “Η Άννα στέκεται πλάι στο Γιώργο σωστά, τον βοηθάει, είναι η σύντροφός του, αντιμετωπίζουν μαζί όλες τις χυδαιότητες!”
Μου λέει πως οι σύντροφοι είναι για τις καλές μα και για τις δύσκολες στιγμές, εν αντιθέσει με τη βουλευτίνα της ΔΗΜΑΡ που έσπευσε να “ονομάσει” το σύζυγο της κλέφτη και να τον καταδικάσει δια του διαδικτύου, δίχως κανείς να τη ρωτήσει, λέγοντας πως θα πάρει διαζύγιο! “Δηλαδή Άρη όταν εγώ μπήκα φυλακή, έπρεπε η γυναίκα μου να υποβάλει διαζύγιο; Δεν την είχα ρωτήσει που έκανα αντίσταση κατά της χούντας, να είναι συνυπεύθυνη!”
Είπαμε και πολλά άλλα με τον “Ψαροκαπετάνιο” που θα… πω κι εγώ πονηρά, πως “τα κρατήσαμε για εμάς”. Άλλωστε στο βιβλίο του τα λέει όλα! Κι επειδή υπάρχουν τρία σημεία του που ξεχώρισα αυτά δε θα τα κρατήσω για εμένα αλλά θα τα μοιραστώ μαζί σας, ίσως γιατί αντιπροσωπεύουν πολλές από τις σκέψεις μου, της τελευταίας δεκαπενταετίας…
Στις σελίδες 19-20, ο Καπετάνιος περιγράφει μια εικόνα - περιστατικό με το Γιώργο Παπανδρέου, που τότε ήταν δέκα-έντεκα ετών… “Πρωί Χριστουγέννων. Όλοι ήταν έτοιμοι. Μόνον η Μαργαρίτα καθυστερούσε λίγο. Ο Ανδρέας ιδιαίτερα ευδιάθετος. Είδε το Γιωργάκη, ένα αγοράκι δέκα-έντεκα ετών, που είχε καθίσει δίπλα μου, σε μια ψάθινη πολυθρόνα. Είχε βάλει το αριστερό του πόδι πάνω στο δεξί μου γόνατο και το κουνούσε σαν μεγάλος.
- Θα πάνε στο Καστρί, να τους δώσει ο παππούς τους τα δώρα, μου εξήγησε ο Ανδρέας. Χθες του έδωσαν τα δικά τους.
- Εσύ δε θα πάς;
- Όχι. Είναι θυμωμένος μαζί μου. Ούτε που μου μιλάει .Και γυρίζοντας προς το Γιώργο: Γιωργάκη, πες, τί ρώτησες χθες τον παππού σου;
O Γιωργάκης κάθισε στην πολυθρόνα δίπλα μου, έβαλε το πόδι του πάνω στο δικό μου και άρχισε να το κουνά σα μεγάλος.
- Τον ρώτησα… άρχισε να λέει με ύφος μιας και είχε γίνει το επίκεντρο της συζήτησης, τον ρώτησα «…γιατί, παππού, μαζεύεις στο σπίτι σου τους εχθρούς του μπαμπά μου;»
Επισημαίνει λοιπόν εδώ ο καπετάν-Γιάννης, «βαδίζοντας» τη σκέψη του στο σήμερα…
“Με ένα mail πριν δυο-τρία χρόνια, όταν έφτιαχνε το νέο ΠΑ.ΣΟ.Κ. του θύμισα το επεισόδιο προσθέτοντας: «Moutatis moutandis, γιατί Γιώργο, μαζεύεις στο σπίτι σου τους εχθρούς του πατέρα σου;»
Το δεύτερο σημείο του βιβλίου που θέλω να μοιραστώ μαζί σας είναι ένας… μύθος, που απαντά σε πολλά από τα σύγχρονα ερωτήματα, πολλές από τις εικασίες, πολλά από αναπάντητα “γιατί” μέσα σε μια διαρκή ακροβασία μεταξύ ψεύδους και αλήθειας σε μια ελληνική κοινωνία, που τόσο ο Καπετάνιος όσο κι εγώ, στο τέλος της κουβέντας μας, συμφωνήσαμε πως έχει γίνει της μόδας να “καπιταλίζουν με αριστερή φρασεολογία”…
Σελίδες 321-324,τίτλος, “Καλλιόπη ή Κλειώ” υπότιτλος, “Ένα μύθο θα σας πω…”
Ο μύθος λέει: ο τότε πρεσβευτής μας έστειλε το μνημόνιο στον Κ.Μητσοτάκη. Ο επίτιμος δεν ήθελε να το αποκαλύψει και να έρθει σε σύγκρουση και με τους Αμερικανούς, αλλά και ούτε το μνημόνιο να αποσιωπηθεί. Το έστειλε λοιπόν στον Ανδρέα που έχοντας αποσυρθεί από την πολιτική προσπαθούσε απεγνωσμένα να κρατηθεί στη ζωή.
Και ο Ανδρέας…
Ο φάκελος μου τσουρούφλιζε τα δάκτυλα. Προσπαθούσα να καταλάβω ποιός ήταν ο αποστολέας. Από το μυαλό μου δεν έφευγε το όνομα του Ανδρέα.Α λλά ήταν αυτός; Δεν είχα και δεν έχω απόδειξη. Χειροπιαστή. Ψάχνοντας έπεσα πάνω στο… μύθο, που ανέφερα. Η πρώτη σκέψη: Είναι ένας μύθος και μόνον… Και μετά τα λόγια του Μορίς Ντριόν: “πόσα μεγάλα γεγονότα δεν περνούν για μύθοι επειδή τα εξιστόρησε η Καλλιόπη και η Κλειώ…”.
Σκέφτηκα, προβληματίστηκα, αποφάσισα: αυτό το μύθο θα σας πω, που τον μάθαμε, όχι πια παιδιά, όπως θέλει το τραγούδι, αλλά στα γεράματα του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Και εννοώ το ΠΑ.ΣΟ.Κ. του Ανδρέα.
Ο λογότυπος πολύ γνώριμος:
The White House
Washington
Private&Confidential
Minutes of a Meeting
Σύσκεψη πραγματοποιήθηκε στο Λευκό Οίκο μεταξύ του κ. Κλίντον, Προέδρου τον ΗΠΑ, και του κ. Κ. Σημίτη, Πρωθυπουργού της Ελλάδος, την Τρίτη, 9 Απριλίου 1996, στις 11π.μ. Ο Κλίντον παρακάλεσε τον κ. Σημίτη να τον ενημερώσει επί των ελληνικών προβλημάτων και ιδιαιτέρως περί της υγείας του τέως πρωθυπουργού. (Σημ: Ο Κλίντον ήταν ο μόνος Αμερικανός πρόεδρος που απέρριψε τις αντιρρήσεις της CIA και του Πενταγώνου και κάλεσε τον Ανδρέα στην Ουάσινγκτον και του επεφύλαξε ιδιαιτέρως θερμή υποδοχή).
Ο κ. Σημίτης εξέφρασε τις ευχαριστίες του και τη βαθιά εκτίμησή του τόσον προς τον πρόεδρο Κλίντον προσωπικά όσον και στην κυβέρνηση των ΗΠΑ για την υποστήριξη της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της κρίσης στα Ίμια και ζήτησε να συνεχισθεί η υποστήριξη αυτή, ιδιαίτερα της πολιτικής Σημίτη, για την επίλυση του προβλήματος. (Η Βουλή και η κοινή γνώμη στην Ελλάδα δεν είχαν συνέλθει ακόμα από εκείνο το ανατριχιαστικό “ευχαριστούμε τους Αμερικανούς”)…
Ο πρωθυπουργός ανεφέρθη στην ένταση, που επικρατεί στο Αιγαίο, όπου ανά πάσα στιγμή μπορεί να εκραγεί πόλεμος μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Απέδωσε την ένταση αυτή στην πολιτική που ακολούθησαν οι προηγούμενες κυβερνήσεις στην Ελλάδα… (Σημ: Η ανεξάρτητη και πολυεπίπεδη εξωτερική πολιτική του Ανδρέα, οι κόκκινες γραμμές, το “δεν παραχωρούμε ούτε σπιθαμή εδάφους”, ήταν υποθήκη γραμμένη με κιμωλία, που ήλθε να σβήσει το δακρύβρεχτο σφουγγάρι του νέου πρωθυπουργού.)
Ο κ. Σημίτης διαβεβαίωσε τον πρόεδρο Κλίντον ότι… υποστηρίζει τις κυρώσεις κατά της Λιβύης, του Ιράκ και των άλλων και, εν αντιθέσει προς την αραβική πολιτική του κ. Παπανδρέου, δική του θέση είναι η υποστήριξη της πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή… Ο κ. Σημίτης επέκρινε και πάλι (σε ερώτηση του Κλίντον για τα Σκόπια) τους συναδέλφους του στο ΠΑ.ΣΟ.Κ, που οδήγησαν σε αδιέξοδο και εξακολουθούν να αντιτίθενται σε ένα συμβιβασμό για τη Μακεδονία, ή τα νησιά. Οι σκληροπυρηνικοί όλων των κομμάτων απειλούν να αποσύρουν την εμπιστοσύνη τους από την κυβέρνηση αν συμβιβασθεί στο θέμα του ονόματος ή των νησιών… (Σημ: Το “ούτε πλοία ούτε σημαίες”, “θα πούμε ότι τη σημαία την πήρε ο αέρας”, η συγκυριαρχία στα Ίμια, η πολιτική του Θ. Πάγκαλου τώρα δικαιωνόταν).
Ο πρόεδρος Κλίντον πρότεινε μια συνάντηση με τον Γιλμάζ στην Ουάσινγκτον, ή αλλού… Η θρυλική απάντηση του “Γέρου”… “Αρνούμαι να πιστέψω εις την μάυρην μαγείαν”… κι αυτή στα σκουπίδια.
Ο κ. Σημίτης συμφώνησε κατ’ αρχήν αλλά ζήτησε να αναβληθεί η συνάντηση για μετά το συνέδριο του κόμματος τον Ιούνιο, αφού θα έχει υπερισχύσει των εσωκομματικών του αντιπάλων…
Μέτωπο ξαναμμένο, κεφάλι βαρύ, μάτια βουρκωμένα. Μια βουβή προσευχή: Θεέ μου… κάνε αυτό το “μνημόνιο” να είναι πλαστό…
Τέλος, παραθέτω αυτούσιες τις σελίδες 339-341,όπου βρίσκεται ολόκληρο το κείμενο της εγκυκλίου διαταγής του Ανδρέα Παπανδρέου, της 28/4/86, προς τους εμπλεκόμενους υπουργούς, για την αντιμετώπιση του θέματος της τρομοκρατίας…
Λέει ο Καπετάν-Γιάννης χαρακτηριστικά προλογίζοντας το κείμενο: “Η μέχρι των ορίων της προφητείας διορατικότητα του επέτρεψε στην Ελλάδα να είναι μια όαση ειρήνης και ηρεμίας σε μια περίοδο, που η Ευρώπη αιμορροούσε από τη δράση των τρομοκρατικών οργανώσεων όπως οι Ερυθρές Ταξιαρχίες, οι Μπάαντερ Μάϊνχοφ και άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις, που οδήγησαν στην τραγωδία της 11ης Σεπτεμβρίου”.
Καπετάνιε… Σ’ ευχαριστώ! Εις το επανιδείν!
Ο μήνας που πέρασε, ο Σεπτέμβρης που ξεκίνησε με τα τεσσαρακοστά γενέθλια του ΠΑ.ΣΟ.Κ, μου επιφύλασσε μια σημαντική εμπειρία, βγαλμένη μέσα από τις αξίες και τα ιδανικά που αγάπησα, μέσα από την ιδεολογία που πίστεψα και υιοθέτησα. Από μικρό παιδί “κολλημένος” στον Ανδρέα Παπανδρέου, στο “Καλημέρα Ήλιε” του, στους πύρινους λόγους του, στην λατρεία του στην αγαπημένη μου Κρήτη και την Ελούντα. Ποτέ δε διεκδικούσα “δάφνες” αντικειμενικότητας για τον “αρχηγό” που πίστεψα, μαζί με εκατομμύρια Ελλήνων, όμως σίγουρα με ενδιέφερε η αλήθεια και η πολιτική ευσυνειδησία.
Το 2004 γνώρισα, με τη συμβολή του ιστορικού πολιτικού και φίλου Φοίβου Ιωαννίδη, τον Γιάννη Καψή, τον καπετάν-Γιάννη, τον άνθρωπο που ήταν από τα 2-3 πιο κοντινά πρόσωπα του Ανδρέα, τον άνθρωπο που εμπιστευόταν απόλυτα κι εκτιμούσε την πολιτική του κρίση, τον άνθρωπο που τον είχε “σταμπάρει” και ξεχωρίσει από την πρώτη στιγμή της γνωριμίας τους, το 1963…
Στον Καπετάνιο οφείλω την ενασχόληση μου με την αρθρογραφία, αφού εκείνος με παρότρυνε να γράφω, σαν διάβασε τα κείμενα μου… Τον Καπετάνιο λοιπόν θα σας παρουσιάσω σήμερα, είναι μεγάλη τιμή που κουβεντιάζει μαζί μου στο τρίτο ενικό και σπανίως στο πρώτο ενικό, για τους αναγνώστες του ogdoo.gr, με βάση το βιβλίο που εξέδωσε στις αρχές του 2013, “Κουβεντιάζοντας με τον Ανδρέα - Ρητά και… απόρρητα”. Κουβεντιάζοντας λοιπόν με τον Καπεταν-Γιάννη!
Καθισμένος στη βεράντα του σπιτιού του, παρέα με το απίθανο λαμπραντόρ του, ο ψαροκαπετάνιος μου μιλά για τον Ανδρέα με συγκίνηση, το “μεγάλο βιρτουόζο της πολιτικής” που υποστηρίζει με θέρμη πως ακόμα κυβερνά, μέσα από το έργο του το οποίο κανείς δεν μπόρεσε και δεν τόλμησε να ανατρέψει… Αναφέρει το ΕΣΥ, τον ΑΣΕΠ, την αναγνώριση της Εθνικης Αντίστασης, τους Εθνικοτοπικούς Συλλόγους, την ΑΤΑ… Τον όρο “κατεστημένο”, που τον έβγαλαν μαζί με τον Ανδρέα, μεταφράζοντας τον όρο “establishment”…
Μου μιλάει για την πολιτική ιδιοσυγκρασία του Ανδρέα, που την ίδια στιγμή που οραματιζόταν, πατούσε και σταθερά στη γη, με τρανό παράδειγμα την άποψη του για την ΕΟΚ: “Θα κρίνω τη στιγμή που θα χρειαστεί αν μας συμφέρει να μείνουμε, ή να φύγουμε”.
Ο Ανδρέας ήταν άλλωστε στην ομάδα των Νέων Συνόρων του Κένεντι, όπου η ρήση του αμερικανού ηγέτη ήταν ότι δεν έχει σημασία η καπιταλιστική ή φιλελεύθερη πολιτική, δεν έχει σημασία αν θα διαλέξει κανείς την καπιταλιστική, τη σοσιαλιστική ή τη μαρξιστική λύση, σημασία έχει ποιά λύση χρειάζεται στην εκάστοτε στιγμή…
Σ’ αυτή τη λογική ο Καπετάνιος γελάει πονηρά στην ερώτηση μου αν ο Ανδρέας θα συνεργαζόταν ποτέ με τη Νέα Δημοκρατία. Μου θυμίζει δε, πως ήταν εκείνος που είχε δει πρώτος την “τρύπα” στα δημοσιονομικά και είχε πει το περίφημο: “Ή θα κλείσουμε την τρύπα ή θα πέσουμε μέσα της και θα μας καταπιεί”.
Είναι αλήθεια πως δε χρειάζεται να πάρει κανείς συνέντευξη από το Γιάννη Καψή, για τη σχέση του και την πολιτική του Ανδρέα, αφού σε οποιαδήποτε ερώτηση μας παραπέμπει στο βιβλίο του! Όταν τον ρωτάω για την Κύπρο, αναφέρεται στο Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα, το οποίο προβλέπει “επίθεση κατά της Κύπρου,σημαίνει επίθεση κατά της Ελλάδας” ενώ παράλληλα εγώ διαβάζω στο βιβλίο την ανησυχία του Ανδρέα για το ΝΑΤΟ (σελ.182) - το οποίο πολύ εύστοχα το είχε ονομάσει “Στρατιοβιομηχανικό Σύμπλεγμα”- που είχε αυτονομηθεί τελείως, ξεφεύγοντας από τον έλεγχο της πολιτικής ηγεσίας, παραμερίζοντας έτσι τους δημοκρατικούς θεσμούς (άλλωστε “αυτό δε συμβαίνει σήμερα και στην Ουκρανία;” σχολιάζουμε με τον Καπετάνιο, “όπου ζητούν την εφαρμογή του άρθρου 5,που λέει πως η συμμαχία πρέπει να προστατεύσει ένα μέλος της για απειλή - η Ουκρανία δεν είναι μέλος της- απ’ οπουδήποτε προερχομένη… όταν εμείς το ζητήσαμε αυτό για την Τουρκία είπαν όχι!”).
Στην κρίσιμη ερώτηση αν το ΠΑ.ΣΟ.Κ. σήμερα μπορεί να συνέλθει, να βρει ξανά το δρόμο του και να γίνει και πάλι ένα κόμμα εξουσίας, δεν κρύβει τη θλίψη του και δεν παύει να τονίζει πως αυτός παραμένει πάντοτε ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ρίχνει ευθύνες και στους τρεις ηγέτες του, που δεν κατόρθωσαν να ομονοήσουν και να οδηγήσουν το κόμμα μακριά από το σημερινό αλληλοσπαραγμό των επιγόνων…
Για μια στιγμή δε ο Καπετάνιος “ξεφεύγει” και μιλάει εντός εισαγωγικών: “Έγινε προχθές μια ημερίδα για τον Κάππο. Δεν είχα κληθεί, διαφορετικά θα είχα μετάσχει. Ήταν ένας ακέραιος άνθρωπος που ανεξάρτητα αν συμφωνούσες ή όχι με τις ιδεολογικές του απόψεις, δεν μπορούσες να μην αναγνωρίσεις την ειλικρίνεια του. Χαρακτηριστικά αναφέρω πως είχε έρθει στο γραφείο μου και με προειδοποίησε λέγοντας μου: Μόλις δώσετε την επιστολή για το κλείσιμο των βάσεων θα αρχίσει η αποσταθεροποίηση του Ανδρέα… για εσένα άρχισε ήδη”.
Χαρακτηρίζει το σκάνδαλο Κοσκωτά ως “ωρολογιακή βόμβα” που έσκασε κι επιβάρυνε ραγδαίως την υγεία του Ανδρέα. Μας καλεί να σκεφτούμε πως ενώ το νυστέρι είχε φθάσει στην καρδιά του ο Ανδρέας ήρθε αντιμέτωπος με όλο εκείνο το μαρτύριο της δίκης και μας θυμίζει πως ο Κουτσόγιωργας πέθανε μες το δικαστήριο. Άλλωστε στο βιβλίο του μέσα ο Καπετάνιος αναλύει με περίσσεια λεπτομέρεια γιατί θεωρεί πως το βιολογικό τέλος του Ανδρέα επιταχύνθηκε με πολλαπλούς τρόπους, των οποίων η σκοπιμότητα χρήζει διερεύνησης, ενώ επισημαίνει τη χαρακτηριστική φράση του Γιακούμπ: “Ούτε ο τελευταίος χοιροβοσκός στη Σκωτία δεν είναι σε αυτό το χάλι”.
Αφήνουμε -όσο γίνεται- την πολιτική και μετακομίζουμε την κουβέντα μας στον πολιτισμό. Τον ρωτάω αν -παρόλο που στον Ανδρέα χρεώνουν κάποιοι ότι “εκλαΐκευσε” την κουλτούρα των Ελλήνων, με τον άκρατο καταναλωτισμό που επηρέασε έως και την παιδεία μας- λείπουν σήμερα οι προσωπικότητες του Ανδρέα και της Μελίνας, με το ανάλογο όραμα για τη στήριξη και ανάπτυξη του πολιτισμού μας. Μην αφήνοντας τίποτα να “πέσει κάτω” απαντά πως σοσιαλισμός δε σημαίνει να κάνουμε τους πλούσιους φτωχούς, αλλά τους φτωχούς πλούσιους, επομένως η τάση εκείνων των ετών προς κατανάλωση ήταν σωστή κι ας μη συμβάδισε όντως η ποσότητα, με την ποιότητα (εμβάθυνση της κουλτούρας).
Τονίζει πως ο Ανδρέας εκτιμούσε πολύ την τέχνη, δεν ήθελε δε, να απομονωθεί με 2-3 καλλιτέχνες, το έκανε ο Καραμανλής και δεν έβγαλε τίποτα! Ο Ανδρέας είχε όραμα με τη Μελίνα με την Ειρήνη Παππά, με το Μίκη Θεοδωράκη -κι ας υπήρχε αντιζηλία μεταξύ τους, μάλλον από τη μεριά του Μίκη-, με το Γιώργο Νταλάρα. Συμπαθούσε τον Τόλη Βοσκόπουλο και την ευρύτερη λαϊκή μουσική κι αυτό δεν ταίριαζε στα μεγάλα σαλόνια. Μας αναφέρει χαρακτηριστικά πως ο Ανδρέας χόρευε ζεϊμπέκικο με τρόπο που δεν έχει χορέψει κανείς!
Κάποτε τον ρώτησε: “Πού έμαθες τόσο ωραίο ζεϊμπέκικο” κι εκείνος του απάντησε: “Μου το έμαθαν οι καπνεργάτες της Καβάλας”.
Είχε και τέτοια βιώματα που δεν πρέπει να τα παραγνωρίσουμε!
Τον ρωτάω για το Μουσείο της Ακρόπολης και την επιστροφή των Ελγινείων Μαρμάρων που αποτελούσαν και τα δύο όνειρα της Μελίνας από τα οποία μόνο το ένα πραγματοποιήθηκε. Είναι αισιόδοξος πως το μεγάλο όνειρο της Μελίνας έχει πολλές πιθανότητες να γίνει πραγματικότητα και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα!
Οργίζεται στην επισήμανση μου για την απαγόρευση της Μυρτώς Λοΐζου να ακούγεται στις συγκεντρώσεις του ΠΑ.ΣΟ.Κ το “Καλημέρα Ήλιε”. “Το Καλημέρα Ήλιε είχε Άρη τη δική του αξία και τη δική του επιτυχία, αλλά οι «managers» που το κάνανε παγκοσμίως γνωστό είμαστε εμείς! Δεν ξέρω αν ο Μάνος θα συμφωνούσε μαζί της”.
Το ρωτάω την άποψη του για το internet που στο βιβλίο του αναφέρει πως “είναι καλό αλλά εύκολα μετατρέπεται σε δολοφονικό όπλο” και μου επισημαίνει πως “το διαδίκτυο με την αυθαιρεσία που χρησιμοποιεί,έχει γίνει μέσο εκχυδαϊσμού της ελληνικής κοινωνίας”.
Μετέχει, το παρακολουθεί, αλλά η χυδαιότητα και η ευκολία της κατηγορίας και της συκοφαντίας είναι απίστευτη! Του αναφέρω στο ίδιο πλαίσιο πως διάβαζα στο διαδίκτυο ότι τα Carmina Burana και ο Carl Orf έχουν σχέση με το ναζισμό και οι στίχοι τους περιέχουν πορνογραφικές αναφορές! Αστειευόμενος μου απαντά να ρωτήσω για αυτά τον Λαλιώτη!
Μου απαντά θυμωμένος στην ερώτηση μου για τις ασχήμιες εναντίον του Γιώργου Νταλάρα την άνοιξη του 2012. “Απαράδεκτα, οικτρά γεγονότα… Το Γιώργο τον ξέρω από μικρό παιδί, από τα πρώτα του βήματα. Και μόνο ότι ένας άνθρωπος πέτυχε με κόπο τόσα πολλά στη ζωή του που δημιούργησε τον «Νταλάρα» είναι άξιος σεβασμού. Όλα τα υπόλοιπα είναι αντιζηλίες, φθόνος, που είναι δυστυχώς χαρακτηριστικά της φυλής μας”.
Στο σχόλιο δε που κάνω για την αξία της Άννας Νταλάρα και την προσφορά της μέσα από την άριστη γνώση της δουλειάς της και την ιδιοσυγκρασία της στην επιτυχία του Γιώργου, ο Καπετάνιος μου απαντά: “Η Άννα στέκεται πλάι στο Γιώργο σωστά, τον βοηθάει, είναι η σύντροφός του, αντιμετωπίζουν μαζί όλες τις χυδαιότητες!”
Μου λέει πως οι σύντροφοι είναι για τις καλές μα και για τις δύσκολες στιγμές, εν αντιθέσει με τη βουλευτίνα της ΔΗΜΑΡ που έσπευσε να “ονομάσει” το σύζυγο της κλέφτη και να τον καταδικάσει δια του διαδικτύου, δίχως κανείς να τη ρωτήσει, λέγοντας πως θα πάρει διαζύγιο! “Δηλαδή Άρη όταν εγώ μπήκα φυλακή, έπρεπε η γυναίκα μου να υποβάλει διαζύγιο; Δεν την είχα ρωτήσει που έκανα αντίσταση κατά της χούντας, να είναι συνυπεύθυνη!”
Είπαμε και πολλά άλλα με τον “Ψαροκαπετάνιο” που θα… πω κι εγώ πονηρά, πως “τα κρατήσαμε για εμάς”. Άλλωστε στο βιβλίο του τα λέει όλα! Κι επειδή υπάρχουν τρία σημεία του που ξεχώρισα αυτά δε θα τα κρατήσω για εμένα αλλά θα τα μοιραστώ μαζί σας, ίσως γιατί αντιπροσωπεύουν πολλές από τις σκέψεις μου, της τελευταίας δεκαπενταετίας…
Στις σελίδες 19-20, ο Καπετάνιος περιγράφει μια εικόνα - περιστατικό με το Γιώργο Παπανδρέου, που τότε ήταν δέκα-έντεκα ετών… “Πρωί Χριστουγέννων. Όλοι ήταν έτοιμοι. Μόνον η Μαργαρίτα καθυστερούσε λίγο. Ο Ανδρέας ιδιαίτερα ευδιάθετος. Είδε το Γιωργάκη, ένα αγοράκι δέκα-έντεκα ετών, που είχε καθίσει δίπλα μου, σε μια ψάθινη πολυθρόνα. Είχε βάλει το αριστερό του πόδι πάνω στο δεξί μου γόνατο και το κουνούσε σαν μεγάλος.
- Θα πάνε στο Καστρί, να τους δώσει ο παππούς τους τα δώρα, μου εξήγησε ο Ανδρέας. Χθες του έδωσαν τα δικά τους.
- Εσύ δε θα πάς;
- Όχι. Είναι θυμωμένος μαζί μου. Ούτε που μου μιλάει .Και γυρίζοντας προς το Γιώργο: Γιωργάκη, πες, τί ρώτησες χθες τον παππού σου;
O Γιωργάκης κάθισε στην πολυθρόνα δίπλα μου, έβαλε το πόδι του πάνω στο δικό μου και άρχισε να το κουνά σα μεγάλος.
- Τον ρώτησα… άρχισε να λέει με ύφος μιας και είχε γίνει το επίκεντρο της συζήτησης, τον ρώτησα «…γιατί, παππού, μαζεύεις στο σπίτι σου τους εχθρούς του μπαμπά μου;»
Επισημαίνει λοιπόν εδώ ο καπετάν-Γιάννης, «βαδίζοντας» τη σκέψη του στο σήμερα…
“Με ένα mail πριν δυο-τρία χρόνια, όταν έφτιαχνε το νέο ΠΑ.ΣΟ.Κ. του θύμισα το επεισόδιο προσθέτοντας: «Moutatis moutandis, γιατί Γιώργο, μαζεύεις στο σπίτι σου τους εχθρούς του πατέρα σου;»
Το δεύτερο σημείο του βιβλίου που θέλω να μοιραστώ μαζί σας είναι ένας… μύθος, που απαντά σε πολλά από τα σύγχρονα ερωτήματα, πολλές από τις εικασίες, πολλά από αναπάντητα “γιατί” μέσα σε μια διαρκή ακροβασία μεταξύ ψεύδους και αλήθειας σε μια ελληνική κοινωνία, που τόσο ο Καπετάνιος όσο κι εγώ, στο τέλος της κουβέντας μας, συμφωνήσαμε πως έχει γίνει της μόδας να “καπιταλίζουν με αριστερή φρασεολογία”…
Σελίδες 321-324,τίτλος, “Καλλιόπη ή Κλειώ” υπότιτλος, “Ένα μύθο θα σας πω…”
Ο μύθος λέει: ο τότε πρεσβευτής μας έστειλε το μνημόνιο στον Κ.Μητσοτάκη. Ο επίτιμος δεν ήθελε να το αποκαλύψει και να έρθει σε σύγκρουση και με τους Αμερικανούς, αλλά και ούτε το μνημόνιο να αποσιωπηθεί. Το έστειλε λοιπόν στον Ανδρέα που έχοντας αποσυρθεί από την πολιτική προσπαθούσε απεγνωσμένα να κρατηθεί στη ζωή.
Και ο Ανδρέας…
Ο φάκελος μου τσουρούφλιζε τα δάκτυλα. Προσπαθούσα να καταλάβω ποιός ήταν ο αποστολέας. Από το μυαλό μου δεν έφευγε το όνομα του Ανδρέα.Α λλά ήταν αυτός; Δεν είχα και δεν έχω απόδειξη. Χειροπιαστή. Ψάχνοντας έπεσα πάνω στο… μύθο, που ανέφερα. Η πρώτη σκέψη: Είναι ένας μύθος και μόνον… Και μετά τα λόγια του Μορίς Ντριόν: “πόσα μεγάλα γεγονότα δεν περνούν για μύθοι επειδή τα εξιστόρησε η Καλλιόπη και η Κλειώ…”.
Σκέφτηκα, προβληματίστηκα, αποφάσισα: αυτό το μύθο θα σας πω, που τον μάθαμε, όχι πια παιδιά, όπως θέλει το τραγούδι, αλλά στα γεράματα του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Και εννοώ το ΠΑ.ΣΟ.Κ. του Ανδρέα.
Ένα άλλο μνημόνιο
Ο λογότυπος πολύ γνώριμος:
The White House
Washington
Private&Confidential
Minutes of a Meeting
Σύσκεψη πραγματοποιήθηκε στο Λευκό Οίκο μεταξύ του κ. Κλίντον, Προέδρου τον ΗΠΑ, και του κ. Κ. Σημίτη, Πρωθυπουργού της Ελλάδος, την Τρίτη, 9 Απριλίου 1996, στις 11π.μ. Ο Κλίντον παρακάλεσε τον κ. Σημίτη να τον ενημερώσει επί των ελληνικών προβλημάτων και ιδιαιτέρως περί της υγείας του τέως πρωθυπουργού. (Σημ: Ο Κλίντον ήταν ο μόνος Αμερικανός πρόεδρος που απέρριψε τις αντιρρήσεις της CIA και του Πενταγώνου και κάλεσε τον Ανδρέα στην Ουάσινγκτον και του επεφύλαξε ιδιαιτέρως θερμή υποδοχή).
Ο κ. Σημίτης εξέφρασε τις ευχαριστίες του και τη βαθιά εκτίμησή του τόσον προς τον πρόεδρο Κλίντον προσωπικά όσον και στην κυβέρνηση των ΗΠΑ για την υποστήριξη της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της κρίσης στα Ίμια και ζήτησε να συνεχισθεί η υποστήριξη αυτή, ιδιαίτερα της πολιτικής Σημίτη, για την επίλυση του προβλήματος. (Η Βουλή και η κοινή γνώμη στην Ελλάδα δεν είχαν συνέλθει ακόμα από εκείνο το ανατριχιαστικό “ευχαριστούμε τους Αμερικανούς”)…
Ο πρωθυπουργός ανεφέρθη στην ένταση, που επικρατεί στο Αιγαίο, όπου ανά πάσα στιγμή μπορεί να εκραγεί πόλεμος μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Απέδωσε την ένταση αυτή στην πολιτική που ακολούθησαν οι προηγούμενες κυβερνήσεις στην Ελλάδα… (Σημ: Η ανεξάρτητη και πολυεπίπεδη εξωτερική πολιτική του Ανδρέα, οι κόκκινες γραμμές, το “δεν παραχωρούμε ούτε σπιθαμή εδάφους”, ήταν υποθήκη γραμμένη με κιμωλία, που ήλθε να σβήσει το δακρύβρεχτο σφουγγάρι του νέου πρωθυπουργού.)
Ο κ. Σημίτης διαβεβαίωσε τον πρόεδρο Κλίντον ότι… υποστηρίζει τις κυρώσεις κατά της Λιβύης, του Ιράκ και των άλλων και, εν αντιθέσει προς την αραβική πολιτική του κ. Παπανδρέου, δική του θέση είναι η υποστήριξη της πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή… Ο κ. Σημίτης επέκρινε και πάλι (σε ερώτηση του Κλίντον για τα Σκόπια) τους συναδέλφους του στο ΠΑ.ΣΟ.Κ, που οδήγησαν σε αδιέξοδο και εξακολουθούν να αντιτίθενται σε ένα συμβιβασμό για τη Μακεδονία, ή τα νησιά. Οι σκληροπυρηνικοί όλων των κομμάτων απειλούν να αποσύρουν την εμπιστοσύνη τους από την κυβέρνηση αν συμβιβασθεί στο θέμα του ονόματος ή των νησιών… (Σημ: Το “ούτε πλοία ούτε σημαίες”, “θα πούμε ότι τη σημαία την πήρε ο αέρας”, η συγκυριαρχία στα Ίμια, η πολιτική του Θ. Πάγκαλου τώρα δικαιωνόταν).
Ο πρόεδρος Κλίντον πρότεινε μια συνάντηση με τον Γιλμάζ στην Ουάσινγκτον, ή αλλού… Η θρυλική απάντηση του “Γέρου”… “Αρνούμαι να πιστέψω εις την μάυρην μαγείαν”… κι αυτή στα σκουπίδια.
Ο κ. Σημίτης συμφώνησε κατ’ αρχήν αλλά ζήτησε να αναβληθεί η συνάντηση για μετά το συνέδριο του κόμματος τον Ιούνιο, αφού θα έχει υπερισχύσει των εσωκομματικών του αντιπάλων…
Μέτωπο ξαναμμένο, κεφάλι βαρύ, μάτια βουρκωμένα. Μια βουβή προσευχή: Θεέ μου… κάνε αυτό το “μνημόνιο” να είναι πλαστό…
Τέλος, παραθέτω αυτούσιες τις σελίδες 339-341,όπου βρίσκεται ολόκληρο το κείμενο της εγκυκλίου διαταγής του Ανδρέα Παπανδρέου, της 28/4/86, προς τους εμπλεκόμενους υπουργούς, για την αντιμετώπιση του θέματος της τρομοκρατίας…
Λέει ο Καπετάν-Γιάννης χαρακτηριστικά προλογίζοντας το κείμενο: “Η μέχρι των ορίων της προφητείας διορατικότητα του επέτρεψε στην Ελλάδα να είναι μια όαση ειρήνης και ηρεμίας σε μια περίοδο, που η Ευρώπη αιμορροούσε από τη δράση των τρομοκρατικών οργανώσεων όπως οι Ερυθρές Ταξιαρχίες, οι Μπάαντερ Μάϊνχοφ και άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις, που οδήγησαν στην τραγωδία της 11ης Σεπτεμβρίου”.
Καπετάνιε… Σ’ ευχαριστώ! Εις το επανιδείν!
